خوشنویسی خط نستعلیق

[Niyosha22]

این مقاله به بررسی خط نستعلیق، روند شکل‌گیری آن و نمونه‌هایی از این خط در فرهنگ ایران می‌پردازد. خط نستعلیق در دوره‌ی تیموری از ترکیب خطوط نسخ و تعلیق پدید آمد و به زودی فراگیر شد

 

[Niyosha22]

نویسنده: غلامحسین یوسفی
برگردان: پیمان متین

در نیمه‌ی دوم از قرن هشتم ق./ چهاردهم م.، خطّ نستعلیق (مرکّب از نسخ و تعلیق) در سرزمین ایران رواج یافت که ترکیبی بود از خطّ نسخ با توازنی خوب و ظاهری زیبا و خطّ تعلیق. در این خطّ، احتیاج به آهسته نوشتن معمولی در خطّ نسخ نبود و فاقد عیوب و کمبودهای خطّ تعلیق بود. قاعده مندی، محکمی و زیبایی تزئینات، خطّ نستعلیق را در نظر همگان، بسیار زیبا و خوشایند می‌ساخت. در برخی نسخه‌های بازمانده از قرن هفتم ق./ سیزدهم م.، تغییری تدریجی به سمت نستعلیق مشاهده می‌شود. علاوه بر این از اوایل قرن هشتم ق./ چهاردهم م.، خطّ نسخ به سبک ایرانی- که دست‌نوشته‌های آن دوره، معمولاً به...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

در ایران دو سبک از خط نستعلیق مورد استفاده قرار می‌گرفت: یکی سبک «جعفر» (میرزا جعفر تبریزی بایسنقُری، قرن نهم ق./ پانزدهم م.) یا «اظهر» (اظهر تبریزی در قرن نهم ق./ پانزدهم م.، شاگرد میرزا جعفر بایسنقُری در دربار تیموری در هرات) مورد تحسین فراوان قرار گرفت و بعد از اینکه به دست سلطان علی مشهدی اصلاحات بیشتری در آن صورت گرفت، در خراسان کاربرد همگانی پیدا کرد؛ به همین دلیل معروف به خراسانی یا نستعلیق شرق است. دیگری سبک «عبدالرحمن خوارزمی» و پسرانش عبدالرحیم و عبدالکریم-که خوشنویس دربار سلطان یعقوب آق‌قویونلو بودند- در اواخر قرن نهم ق./ پانزدهم م. که در غرب و جنوب ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت و به نستعلیق غرب (غربی) معروف بود.

در نستعلیق غرب، حروف و کلمات، ظاهر تند و تیزی دارند...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

نگاره 2. خطّ نستعلیق، سبک «شرقی»، به خطّ ظهیرالدین اظهر تبریزی، قرن نهم ق./ پانزدهم م.، لنینگراد


خطّ نستعلیق، واجد تمامی مشخصات مورد نیاز کتابت، تطابق و هم‌نوایی با همه‌ی اصول و قوانین خوشنویسی یاد شده در بالا است. این خطّ، به راحتی قابل خواندن بوده و به سرعت و به صورت فشرده نیز قابل نوشتن می‌باشد و همین امر موجب می‌شود مطالب بیشتری در صفحات و خطوط کمتری جای گیرند. قاعده‌های نوشتاری نستعلیق از این قرار است: حروف و کلمات، دارای ابعاد مشخصی می‌باشند؛ دوایر، غالبند؛ تنها یک سوم تا یک ششم از حرکات صافند (نگاره‌های 3 و 4)؛ حرکات دوایر، شیبی سرازیر از راست به چپ به دارند؛ قلم، نسبت به خطّ نسخ آزادانه‌تر و آسانتر حرکت می‌کند؛...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

نگاره 3. خطّ نستعلیق بالا: اصول حرکات و دوایر؛ پایین: تناسب، قالب و ارتفاع حروف (فضائلی، تعلیم، ص 169)

نگاره 4. خطّ نستعلیق. اندازه‌ی حروف، کاری از امیرالکتّاب عبدالحمید ملک الکلامی «شرقی»، تراز نوشتن، تهران، 1318 ش./ 1939م.

باور عمومی، اشکال حروف نستعلیق را، الهام گرفته از طبیعت یا موسیقی می‌داند. حرکات عمودی نشانی از درختان و گل‌ها؛ حرکات دورانی، نشانی از تموّج توده‌های خاک و چمن زارها یا صدای زیر و بم در موسیقی و نیز امتداد و کشش مراتع و جنگل‌ها یا مکث‌های موجود در موسیقی؛ پیچ و خم حروف و کلمات، نشانی از منحنی‌ها و برجستگی‌های بدنی حیوانات، پرندگان و به خصوص...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

زیبایی و استحکام خطّ نستعلیق در توازن و توزیع به جای قوّت و ضعف‌ها؛ باز و بسته و کوتاه و بلندی حرکات؛ زیبایی اشکال حروف و ترکیب آنان و تقارن و تطابق با کلمات و حروف هم‌جوار خود، پنهان شده است. ترتیب کلمات، به گونه‌ای است که گویی در رقصند. گاهی دستان یکدیگر را گرفته و گاهی همدیگر را دربر می‌گیرند. کتابت قطعه‌ای مناسب مثل شعری یا ضرب المثلی آشنا به خطّ نستعلیق همراه با شرحی تصویری یا زمینه‌ای تذهیب شده، می‌تواند کار هنری بسیار زیبایی بیافریند.

از ابتدای قرن نهم ق./ پانزدهم م. به بعد، ایرانی‌ها، بیشتر نوشته‌های خود را به خطّ نستعلیق می‌نوشتند. مسلمانان هند، ترکان عثمانی، مصری‌ها و بسیاری دیگر نیز به برتری خطّ نستعلیق واقف شدند و آن را مورد استفاده قرار می‌دادند. در نیمه‌ی اول دوره‌ی صفوی،...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[SETAYESH.MO]

خط نستعلیق، که اغلب محققان بر این باورند این خط از درآمیختن دو خط نسخ و تعلیق به‌وجود آمده و «نسخ تعلیق» نامیده شد. نستعلیق یکی از شیوه‌های نگارش خط در خوشنویسی فارسی است. این خط در ایران شکل گرفت و خوشنویسان ایرانی بیشتر با این خط به هنرنمایی می‌پردازند. خط نستعلیق معرف روح و فرهنگ ایرانی است و از آن در نوشتن متن‌های ادبی و غیرمذهبی فارسی، اردو، پشتو و به ندرت عربی استفاده می‌شود.

خانم آنه مارس شیمل اسلام‌پژوه، خاورشناس و مولوی‌شناس سرشناس آلمانی در خصوص خط نستعلیق می گوید:

خط نستعلیق نشانه‌ای بارز از طبع و سلیقه زیبایی شناختی ایرانیان است و بی‌شک زیباترین و ظریف‌ترین خط در میان خطوط اسلامی است تا جایی که آن را به‌حق «عروس خطوط اسلامی» لقب داده‌اند
در نستعلیق، زیبایی و تناسب، هماهنگی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.