خوشنویسی خطّ ثلث

[Niyosha22]

ین مقاله، که ترجمه‌ای از یکی از مقالات دانشنامه‌ی ایرانیکا است، به بررسی خط ثلث، روند شکل‌گیری آن و نمونه‌هایی از این خط در فرهنگ ایران می‌پردازد. خط ثلث، در دوره‌ی مأمون عباسی.

نگاهی به خوشنویسی در ایران
چکیده
این مقاله، که ترجمه‌ای از یکی از مقالات دانشنامه‌ی ایرانیکا است، به بررسی خط ثلث، روند شکل‌گیری آن و نمونه‌هایی از این خط در فرهنگ ایران می‌پردازد. خط ثلث، در دوره‌ی مأمون عباسی، بیشترین کاربرد را در میان خطوط نگارش داشت.

 

[Niyosha22]

نویسنده: غلامحسین یوسفی
برگردان: پیمان متین


خطّ ثلث، برگرفته از سبکی به نام «خطّ جلیل» - «خطّی شاهانه» - است، که برگرفته از خطّ کوفی بود. در اصطلاح خوشنویسی واژه‌ی جلیل به معنی بزرگ یا «فربه» در مقابل «خفی» (پنهان) بود که به معنی کوچک یا لاغر و اکنون به واژه‌ی «جَلی» تغییر یافته که به معنی «واضح و روشن» می‌باشد. ابن مقله در کاری با عنوان اصناف الکتّاب (1)، عباراتی را که در ادامه آمده در مورد استفاده از خطّ ثلث در زمان خودش می‌گوید: «سبکی که اغلب مواقع استفاده می‌شد و در مقایسه با سبک‌های دیگر بسیار واضح‌تر بود، سبک «ثلثین» بود. شاهان و صاحب منصبان فرمان‌ها و تصمیمات خود را به این سبک می‌نوشتند و آنها را «سجلاّت»...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

حلقه یا چشمان «ص»، «ط»، «ع»، «ف»، «ق»، «م»، «و»، «ه» و «لا» می‌باید باز باشد چون اصلاً اجازه‌ی فشردگی و عدم وضوح (طمس) نیست. قلقشندی، گونه‌های ثلث را به «خفیف» (سبک) «ثقلین» (سنگین) تقسیم و حروف خفیف را به حروف نازک‌تر و زیباترین‌ها توصیف کرد و به تدریج واژه‌ی ثلث به انواع متنوّعی از خطّ اطلاق شد.
خصوصیّت عمده‌ی خطّ ثلث، برتری و تفوّق «دوایر» و حرکت آرام و نرم قلم می‌باشد که به خوبی در کار، قابل تشخیص است. در نوشتن خطّ ثلث حرکات قلم به قدری موّاج است که به آن واژه‌ی «رقص» اطلاق شده است. پایان حروف، دنباله‌های مشخّص و نازک با شیبی سرازیر دارند، یا با تزئینات نهایی (پیچیدگی) و یا بدون آن (ارسال) اجرا می‌شوند. خمیدگی‌ها و دوایر، گاهی برای سهولت تشعیر، گود می‌شوند. برای این منظور، نوک قلم...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

خطوط در نوشته‌ی ثلث، گاهی کاملاً جدا از هم نوشته می‌شوند و گاه این فاصله کمتر می‌شود و گاهی چنان به هم نزدیک می‌شوند که گویی در هم پیچیده‌اند. همه‌ی حرکات و نشانه‌های دیگر و نیز حاشیه‌های تزئینی، داخل نوشته گنجانده می‌شوند و حروف، پاره‌ای وقتها در موقعیّت‌های مختلفی مثل بالانویس و زیرنویس قرار می‌گیرد. ثلث زیباترین و پسندیده‌ترین خطوط اسلامی است و به همین خاطر «مادر خطها» (امّ‌الخطوط) نامیده شده است؛ در عین این که یکی از مشکل‌ترین خطوط است و کتابت آن مهارت ویژه‌ای می‌طلبد.

در ایران از قدیم الأیام تاکنون، از این خطّ برای عناوین سوره‌های قرآنی، عناوین کتاب‌ها، سرفصل‌ها و بالای کاشی‌کاری‌ها استفاده می‌شده است؛ جایی که زیبایی آن به بهترین حالت دیده می‌شود و تحسین بیننده را بر می‌انگیزد...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.