ایران معاصر زندگینامه جیران، خدیجه تجریشی (فروغ السلطنه)

[نیلوفر عظیمی]

خدیجه‌خانم تجریشی‌


خدیجه خانو تجریشی معروف به جیران (درگذشت ۱۲۳۸ هجری خورشیدی) ملقب به فروغ‌السلطنه است. وی یکی از همسران محبوب و سوگلی ناصرالدین شاه بود.



نام کامل: خدیجه خانم تجریشی
القاب: جیران، فروغ السلطنه
درگذشت: دی ماه۱۲۳۸ در تهران
آرامگاه: حرم شاه عبدالعظیم
همسر: ناصرالدین شاه قاجار(از سال ۱۲۳۰ تا ۱۲۳۸)
تعداد فرزندان: ۴
دودمان: قاجار
پدر: محمدعلی خان تجریشی

 

[نیلوفر عظیمی]

نام و تبار

ایشان دختر یک باغبان و نجار به نام محمدعلی خان تجریشی از اهالی روستای کوهسار تجریش در نزدیکی تهران بود.
او توسط‌ ناصرالدین شاه به دلیل داشتن چشم‌های درشت "جیران" خوانده شد.
جیران واژه‌ای‌ ترکی و به معنای "بچه آهو" است.
جیران علاوه بر داشتن یک خواهر به نام عصمت، صاحب برادری به نام اسدالله خان تجریشی بود که پس از ازدواج جیران با شاه در زمره‌ی فراشان در آمد و پس از آن پیش‌خدمت ناصرالدین شاه شد.
خواهرزاده‌ی جیران، محمدابراهیم مفیدی یک پهلوان مشهور شمیرانی بوده است.

 

[نیلوفر عظیمی]

آشنایی با ناصرالدین شاه

در مورد نحوه آشنایی ناصرالدین شاه و جیران عقاید متفاوتی وجود دارد. به نوشته عباس امانت، جیران ابتدا به جهت یادگیری رقص و آواز به حرم سرای شاهی آورده شد و نخستین بار ناصرالدین شاه او را اندکی پس از قتل امیرکبیر در جمع ملازمان مهدعلیا دید و به او دل بست.

تقی دانشور (اعلم السلطان) در خاطرات خود، آشنایی آن دو را مربوط به یکی‌ از سفرهای شکاری شاه به روستاهای اطراف شمیران و تجریش دانسته است. او نخستین ملاقات آنها را چنین شرح می‌دهد:
شاه روزی در اطراف شمیران و تجریش سواره به شکار بلدرچین و قرقاول رفته بود.
غفلتاً چند بلدرچین روی یک درخت توت پریدند و شاه برای شکار و تیراندازی به آنان به زیر درخت توت رفت.
دختری بالای درخت رفته و مشغول بازی و خوردن توت بود...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[نیلوفر عظیمی]

ویژگی‌های جیران
پولاک، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه که در زمان حیات جیران در ایران به سر می‌برد و او را دیده بود، دربارهٔ شکل و شمایل جیران نوشته‌است: او نه زیبایی خاصی داشت و نه لطف و ملاحتی، و بر گونهٔ چپ هم سالکی بزرگ داشت. با وجود همهٔ اینها بر شاه نفوذ بسیاری پیدا کرد و مردم این نفوذ را در اثر سحر و جادو می‌دانستند.
جیران شیفته‌ی شکار و سوارکاری بود، او به هنگام سواری چکمه و لباس مردانه می‌پوشید و روبنده‌اش را به گرد سر می‌پیچاند و چالاکانه اسب می‌تاخت.
در شکارگاه قوش مخصوص خود را که غزل نام نهاده بود به دست می‌گرفت و پشت اسب قزلی گلگون به اسم آهو به قله کوه می‌رفت و شهبازش را در پی کبک می‌افکند.
در این هنگام گروه انبوهی از تفگدار و قوشبان و نوکر به دور او گرد می‌آمدند،...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[نیلوفر عظیمی]

در اندرونی شاه


عروسی جیران و ناصرالدین شاه، حسین قوللر آقاسی


جیران احتمالاً در سال در ۱۲۳۰ شمسی (۱۲۶۷ قمری) با ناصرالدین‌شاه ازدواج کرد. او در سال ۱۲۳۲ ه‍.ش (۱۲۶۸ قمری) دومین پسرش، محمدقاسم میرزا را به دنیا آورد و بیش از پیش مورد توجه ناصرالدین‌شاه قرار گرفت.
زمانی که محمدقاسم میرزا پنج سال داشت، شاه به او لقب امیرنظام داد و به فرماندهی کل قشون ایران منصوبش ساخت.
پس از آنکه در مهر۱۲۳۵ ه‍.خ (صفر ۱۲۷۳ قمری) دومین ولیعهد ناصرالدین‌شاه، سلطان معین‌الدین که از خجسته‌خانم تاج‌الدوله دختر شاهزاده سیف الله میرزا بود درگذشت، ناصرالدین‌شاه تمایل یافت محمدقاسم میرزا را به ولیعهدی برگزیند اما نسب غیرقاجار...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[نیلوفر عظیمی]

مرگ

جیران پس از آنکه هر چهار فرزند خود را که در سنین کودکی بودند، یکی پس از دیگری از دست داد، خود مبتلا به بیماری سل شد. در این حال، ناصرالدین‌شاه روزی چندبار و هربار چند ساعت بر بستر او حاضر می‌شد و داروها را به دست خود به او می‌خوراند، اما حال او رفته رفته وخیم تر می‌شد و معالجات اطبا سودی نمی‌بخشید. او در یکی از روزهای دی ماه ۱۲۳۸ شمسی (جمادی‌الثانی سال ۱۲۷۶) در حالی که ناصرالدین شاه در کنار بسترش نشسته بود، از دنیا رفت. مرگ او، که به فاصله اندکی از درگذشت امیرقاسم روی داد، اندوه عمیقی در دل ناصرالدین‌شاه پدیدآورد.
چنین شایع بود که او دو طلسم برای مهر و محبت همیشه به همراه داشت که پس از درگذشتش به دست دو تن از خدمه، و اقدس الدوله به سرقت رفت تا مهر و محبت شاه متوجه آنان شود.

 

[نیلوفر عظیمی]

فرزندان


سلطان محمد میرزا

تولد _____________ مرگ _____________ نامعلوم یادداشت _____________ وی در هشت سالگی درگذشت. نامعلوم

محمدقاسم میرزا

تولد مرگ. _______________________________________ ۱۲۶۹/۱۲۳۱. ۸تیر ۱۲۳۷

سلطان رکن‌الدین میرزا
تاریخ تولد و مرگ نامعلوم.

(در سه سالگی درگذشت)


خورشید کلاه

تاریخ تولد و مرگ نامعلوم

(در دو سالگی درگذشت)

 

[نیلوفر عظیمی]

ناصرالدین شاه پس از جیران

ناصرالدین‌شاه تا سی و هفت سال پس از درگذشت جیران زنده بود و به گزارش بسیاری از منابع، تا پایان عمر او را از یاد نبرد. بهنوشته دوستعلی معیری شاه هرگز لقب جیران و اجازه سکونت در عمارت او را به کسی نداد. او گاه خود به تنهایی به سکونت‌گاه سابقهمسرش می‌رفت و زمانی را به فکر روزگار گذشته و دیدن یادگارهای جیران می‌گذراند. روزی که ناصرالدین‌شاه در حرم شاه عبدالعظیمهدف گلوله میرزا رضا کرمانی قرار گرفت، خود را به آرامگاه جیران رساند و در کنارش جان داد. جسد ناصرالدین‌شاه را در همان مقبرهبه خاک سپردند.

به گفته مونس‌الدوله، ناصرالدین‌شاه سیاه قلمی از چهره جیران کشیده بود و پس از مرگ او مداوم به تماشای آن می‌رفت. او یک بار نیزدر حین شکار با دیدن چشمان آهوهایی که در...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[نیلوفر عظیمی]

ناصرالدین شاه که استعداد ادبی و علاقه به سرودن شعر داشت، گاهی هنگام بازدید از عمارت جیران اشعاری می‌سرود و به زمزمهمی‌خواند. این ابیات را اهل حرم یادداشت می‌کردند و سوادهایی از آن استنساخ می‌شد و دست به دست می‌گشت. ابیات آغازین یکی ازمشهورترین این مراثی چنین است.

روزی دلم گرفت ز اندوه هجر یار		آمد به یادم آن رخ و آن لعل آبدار
آن چشم همچو آهو و آن قد همچو سرو		آن ابروی کمان و دوزلفی تابدار
مکتوم درد وزلفش صد قلب غرق خون		در لعل آبدارش سی دُرِّ شاهوار
در زیر ابروانش صد تیر از مژه		آراسته به قصد دل عاشقان زار
چون...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[نیلوفر عظیمی]

در آثار هنری

در مورد زندگی جیران یک مجموعه نمایش خانگی با عنوان جیران به کارگردانی حسن فتحی ساخته شده‌است. در این مجموعه پریناز ایزدیار جیران را به تصویر کشیده‌است.


منبع: ویکی پدیا