مباحث متفرقه تاریخچه رمان نویسی در ایران

[YEGANEH SALIMI]

تاریخچهٔ رمان‌نویسی در ایران به ظهور و تکامل رمان‌نویسی در کشور ایران به عنوان یک قالب ادبی نو اشاره می‌کند که اگرچه با مفهوم «تاریخچه رمان فارسی» همپوشانی زیادی دارد، اما کاملاً منطبق با آن نیست؛ چنان‌که رمان‌هایی که ایرانیان به زبانی غیر از فارسی نوشته‌اند در این تاریخچه هست، اما رمان‌های فارسی مربوط به سایر فارسی‌زبانان مانند اهالی تاجیکستان و افغانستان در آن گنجانده نشده‌است. اگرچه نگارش افسانه‌ها و حکایت‌ها به شعر و نثر در ادبیات ایران، سابقه‌ای دیرینه دارد، اما رمان‌نویسی به شیوهٔ متداول در غرب، عملاً از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی مقارن با دوران مشروطه شروع شده‌است. رمان در ایران نیز اندکی پس از پیدایش رمان در ترکیه و جهان عرب و تقریباً همزمان با پنجاب، تحت...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

از سال ۱۲۸۴ تا سال ۱۳۰۰ که با شروع جنگ جهانی اول و فراگیر شدن بحران اقتصادی، یاس عمومی فراگیر شد، نگارش رمان‌های تاریخی با دستمایه قرار دادن هویت ملی ظهور کرد. نویسندگان با نوشتن از شکوه گذشتهٔ ایران و قهرمانان مردمی دوران قدیم، به دنبال تحقق رویاهای خود در گذشته بودند. ترجمهٔ رمان‌های تاریخی غربی مانند الکساندر دوما در رواج رمان تاریخی تأثیرگذار بود. یان ریپکا معتقد است که نوعی احساس وظیفهٔ میهن‌پرستانه برای نشان دادن گذشتهٔ پربار تاریخی به مردم، نویسندگان را به انتخاب موضوعاتی از گذشته‌های دور واداشت. نخستین رمان‌های اجتماعی نیز در این دوران و در سال‌های پس از جنگ جهانی اول نوشته شدند. تهران مخوف، نخستین رمان اجتماعی به زبان فارسی است که در سال ۱۳۰۴ نوشته شد. در سال ۱۳۱۵، صادق...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

در فاصله سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۰، نشر داستان و نمایشنامهٔ ایرانی به بیش از ۱۹ درصد کل صنعت چاپ و نشر کشور افزایش یافت. در سال ۱۳۴۰، علی‌محمد افغانی با آفرینش شوهر آهوخانم، یک شگفتی خلق کرد که نجف دریابندری آن را «تراژدی عمیقی» توصیف کرده‌است که می‌توان صحنه‌هایی از آن را با آثار تولستوی و بالزاک مقایسه کرد. حسن میرعابدینی، ادبیات سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ را «ادبیات بیداری و به‌خودآیی» نامیده‌است. محمدعلی سپانلو معتقد است که رمان‌نویسی از سال ۱۳۴۰ به شکل یک موج جدی و یک نهضت درآمد. یکی از ویژگی‌های بارز رمان‌های این دوره، تاریخ‌گرایی است؛ منتها مشاهدهٔ تاریخی رویدادها و ویژگی‌های اجتماعی زمانه جایگزین افسانه‌ها و رویدادهای باستانی شد. رمان‌های تنگسیر (۱۳۴۲) و سنگ صبور (۱۳۴۵)...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

پیش‌زمینهٔ پیدایش رمان در اغلب مواقع، شکل‌گیری طبقهٔ جدید بورژوا در جامعه است که اندیشه‌هایی اصلاح‌طلبانه، ملی‌گرایانه و گاه نوکیشانه در میان آنها گسترش می‌یابد. در بستر این تحول فکری است که شکل‌های ادبی قدیمی انکار می‌شوند و قالب‌ها و شکل‌های جدید، به‌ویژه رمان، مجال رشد پیدا می‌کنند. طایفی، استاد ادبیات فارسی، شروع جریان روشنفکری در ایران را در ارتباطی تنگاتنگ با ادبیات داستانی می‌داند. او خاستگاه این جریان را در دوران فتحعلی شاه قاجار و اعزام تعدادی دانشجو به خارج از کشور بیان می‌کند که نخستین نشانه‌های بیداری را در ایرانیان پدیدآورد. رمان در ایران نیز اندکی پس از پیدایش رمان در ترکیه و جهان عرب و تقریباً همزمان با پنجاب، تحت تأثیر همین شرایط ظهور کرد. سیر تاریخی شکل‌گیری این طبقهٔ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

کریستف بالایی، سه کتاب امیر ارسلان، کتاب احمد و سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ را بازتابی کامل از ادبیات فارسی در اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌داند. متن این کتاب‌ها ساختاری روایی دارند و با استفاده از نقل قول، با سنت ارتباط برقرار می‌کنند. اگر چه می‌توان در اطلاق رمان به این سه کتاب مناقشه کرد، اما آنها را باید گام‌هایی جدی به‌سوی رمان نوین تلقی نمود. این سه کتاب، لحن، مقصود و بافت ادبی متفاوتی دارند و نمادی از سه قشر کتابخوان آن دورانند؛ امیر ارسلان آخرین نمونهٔ رمان عامیانهٔ فارسی و نماد جامعهٔ اشراف‌زادگان و درباریان است، کتاب احمد، توصیفی از واقعیت‌های روزمره و تصور آینده‌ای مطلوب است که می‌تواند دانشمندان و مربیان را نمایندگی کند و در نهایت، سیاحت‌نامهٔ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

دوره نخست: ۱۲۵۳ تا ۱۳۲۰​

اگرچه نگارش افسانه‌ها و حکایت‌ها به شعر و نثر در ادبیات ایران سابقه‌ای دیرینه دارد، اما رمان‌نویسی به شیوهٔ متداول در غرب، عملاً از دوران مشروطه شروع شد. در این دورهٔ تاریخی، نظام اجتماعی قدیمی ایران با گسترش نظام سرمایه‌داری دستخوش تغییر شد و به تبع آن، ادبیات فارسی نیز در تمایل به قانون‌محوری جامعه، اصلاح‌طلبی اجتماعی و صنعتی شدن، به‌شدت از فرهنگ غرب تأثیر پذیرفت. نویسندگان این دوره، انتقاد از استبداد و مذمت باورهای خرافی و کهنه را رسالت خود می‌دانستند و برای بیان مفهوم‌های تازه، از ادبیات روسیه و فرانسه کمک می‌گرفتند. نخستین ایرانیانی که در آن دوره رمان و نمایشنامه می‌نوشتند، کسانی بودند که به‌نحوی با کشورهای پیشرفتهٔ غربی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

نخستین رمان ایرانی را میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال ۱۲۵۳ با نام ستارگان فریب‌خورده نوشت. این رمان که به زبان ترکی منتشر شد و میرزا جعفر قراجه‌داغی آن را به فارسی برگرداند، یک رمان کوتاه تاریخی است که داستان آن در دوران صفویه رخ داده، اما نویسنده، واقعیت‌های زمان خود را با رویکردی انتقادی توصیف کرده‌است. پس از ستارگان فریب‌خورده، چند سفرنامه داستانی نوشته‌شد که مشهورترین آنها سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ اثر زین‌العابدین مراغه‌ای است. این اثر، نمونه‌ای از یک اثر واقع‌گرایانه در دوران مشروطه است که تحت تأثیر واقع‌گرایان روس نوشته شده‌است.

پس از سال ۱۲۸۴ تا سال ۱۳۰۰، جنگ جهانی اول شروع شد و بحران اقتصادی و نابسامانی اجتماعی دامن ایران را گرفت. اصلاحات جنبش مشروطه به بن‌بست...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

علاوه بر آثار این نویسندگان، رمان‌های تاریخی زیاد دیگری نیز در این دوره نوشته شد؛ چرا که گذشته تاریخی ایران، دستمایه‌های فراوانی در اختیار نویسندگان این رمان‌ها می‌گذاشت تا بخشی از تاریخ را انتخاب و با تخیل خود ترکیب کنند و یک رمان تاریخی بنویسند. اکثر این کتاب‌های انباشته از تحریف و سهو، ارزش تاریخی یا ادبی نداشتند، اما از آنجا که سرگرم‌کننده بودند، مورد استقبال عموم قرار می‌گرفتند. در بسیاری از این آثار، باورهای نژادپرستانه و به‌خصوص روحیهٔ ضد عربی به چشم می‌خورد که رد پای آن حتی در آثار نویسندگانی چون صادق هدایت و بزرگ علوی نیز مشاهده شده‌است. این ژانر با روی کار آمدن رضاشاه در سال ۱۲۹۹ مورد حمایت حاکمیت و دربار قرار گرفت و تا سال ۱۳۲۰ در فضای ادبیات ایران نقش جدی داشت.

نخستین...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

با ظهور دوران پهلوی و حاکم شدن رویه‌های سانسور، پرداختن به رویدادها و شخصیت‌های معاصر در قالب رمان‌های تاریخی محدودتر شد و انگیزه اعتراض مدنی، نویسندگان را بیش از پیش به نگارش رمان اجتماعی سوق داد. رمان‌های اجتماعی این دوره، بیشتر متأثر از سبک ناتورالیسم داستان‌نویسان اروپایی، به‌خصوص امیل زولا بودند. «زن» و «شهر» به عنوان دستمایه‌های این رمان‌ها کاربرد زیادی داشتند. با فراگیر شدن این رویکرد، شخصیت‌های زن در رمان‌های ایرانی، از قلمرو فانتزی خارج شدند و نقش‌های واقعی‌تری در داستان‌ها پیدا کردند؛ اگرچه خالق آنها هنوز هم مردان بودند و ایفای نقش قربانیِ جریان‌های شیطانی مدرنیته، برای آنها به یک کلیشه تبدیل شد.

در سال ۱۳۱۵، صادق هدایت که پیش از این چند مجموعه داستان کوتاه موفق نوشته بود، بوف...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

در شهریور ۱۳۲۰ با اشغال ایران به‌دست متفقین در جریان جنگ جهانی دوم، رضاشاه از قدرت کنار رفت و فرزندش محمدرضا بر تخت نشست. خلاء قدرت و تزلزل سیاسی از یک سو به فعالان اجتماعی مجال عرض اندام داد و در مقابل، سرمایه‌داران و افراد صاحب‌نفوذِ دربار در پی بازگرداندن اقتدار حاکمیت شاه بودند. این دوقطبی، سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ را به سال‌هایی پر از درگیری و تحرک و اعتراض مبدل کرد. در بستر این گوناگونی، ادبیاتی متنوع شکل گرفت و جریان‌های ادبی مختلف در کنار یکدیگر به ظهور رسیدند؛ از یک سو ادبیات عامه‌پسند سال‌های پیشین به حیات خود ادامه داد و از سوی دیگر، نویسندگان جوانی با تأثر از مکتب‌های فکری و ادبی نوین ظهور کردند. در این دوران باورهای ادبی و فرهنگی حزب توده از طریق ادبیات شوروی بر نویسندگان ایرانی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.