متفرقه‌ی تاریخی | موسیقی ایران در عهد ساسانی

ISET1 · 2019-06-27T20:17:43+00:00

خانه تاریخ باستان تاریخ تمدن ایران باستان موسیقی ایران در عهد ساسانی ۲ از انی کاظمیآخرین بروزرسانی ۲۸ فروردین ۱۳۸۸ 2,922 4 محتویات آلات موسیقی زمان ساسانیان لاقه شاهان ساسانی به موسیقی و طرب و مجالس بزم، از روایات تاریخ نویسان و گویندگان از روی نقوشی که برروی ظرفهای سیمین کنده گری شده و موزائیکهای پیدا شده در شاپور کازرون و گچ بریهای یافته شده در ری و نقوش برجسته کاملاً نمودار میباشد. نقش یکی از موزائیکهای نفیس پیدا شده در ویرانههای بیشاپور کازرون در پاییز سال ۱۳۱۹ یک زن نوازندهای را مینمایاند که نشسته و شئی مانند چنگ در دست دارد و بر موزائیک دیگر، بانویی با جامه بلند که بروی زمین افتاده و گلی افشان در دست چپش گرفته، در حال رقص، طراحی گردیده است. روی ظروف سیمین عهد ساسانی گاهی صحنههای جالب زیبایی از مجلس شکار و بزم و موسیقی و رقص حکاکی شده که از لحاظ اطلاع و بررسی روی لباس و طرز حرکات رامشگران و شکل و لباس و آرایش کاملاًباارزش میباشد و همهآنها ذوق هنری سرشار شهریاران ساسانی و قدر و مقام رامشگران و نوازندگان دربار را میرساند. برروی سه ظرف سیمین که در سال ۱۳۳۴ خورشیدی جهت موزه ایران باستان خریداری گردیده، بانوانی در حال نواختن چهار آلت موسیقی آن عهد(بربط، سرنا، قاشقک، ارغنون، یا ارگ دستی) دیده میشود. در چهار طرف یک تنگ نقره همان موزه، بانوی هنر پیشهای که در چهار حالت نمایانده است. این بانو گیسوانی بلند و کلائی بر سر و پارچه اشارب مانند بر دوش دارد. در یک حالت شاخه گلی به یک دست و ظرفی در دست دیگر دارد. در طرف دیگر همین بانو شئی شبیه به حلقه یا قاشقک در دست راست و گلی در دست چپش دارد. در تصویر سوم عود سوزی بدست چپ و شاخه گلی بدست راست گرفته و در شکل چهارم دم روباه و پرندهای را بدست گرفته است. در تمام این چهار حالت، وی بانوک پنجه میرقصد، لباس بانوی هنرپیشه عهد ساسانی در هر چهار حالت بلند و مانند لباسهای دراز بانوان تا پشت پاکشیده شده و همان چیزهایی که در حال رقص معمولاً پایین لباس پیدا میشود، کاملاًدر نقش نمایانده شده است. در یک بشقاب بزرگ نقره، شاه بر تختی نشسته و چنگ زنی و نی زنی در برابر او مشغول نواختن هستند و در یک ظرف از همین نوع شکل بانوی نی زنی، کنده گری گردیده که برحیوان افسانهای اژدها سوار و مشغول نی زنی میباشد. نی در این نقش به شکل شیپور میباشد و بانوی نی زن روی خود را بعقب برگردانیده و مشغول زدن نی است. در نقوش برجسته بدنه طاقه بستان کرمانشاه که منظره شکارگاهی حجاری شده، در یک مجلس نقش چند دختر چنگ زن که در دقایق نشسته و در دنبال شاه که در روی مردابی مشغول شکار است، در حرکت و به نوازندگی چنگ مشغولند. پشت سر خسرو پرویز در نقش اولی نوازندگانی قرار دارند که دو نفر از آنها شیپور و دیگری تنبور میزند. در جای دیگر نردبانی کنار سکو قرار دارد و بر بالای آن زنان چنگ نوازی قرار دارند و بعضی از آنها کف میزنند(دستک). در نقش شکار خوک وحشی باز عدهای از نوازندگان مشغول نواختن و زنی در کنار پادشاه ایستاده و چنگ میزند. این صحنهها در روی گچ بریهای عهد ساسانی نیز دیده شده. داستان بهرام گور و ساز زدن آزاده معروف و برروی مهرههای اواخر عهد ساسانی نقش گردیده است. ابن خلدون در مقدمه تاریخ خود میگوید: «موسیقی در نزد ایرانیان پیش از اسلام کاملاً مطلوب و محبوب بوده و رواج بسیار داشت و پادشاهان توجه و علاقه زیادی باهل فن موسیقی مبذول مینمودند و خنیاگران و موسیقیدانان را در دربار شاهان ایران منزلت و مقامی بس ارجمند بوده است». جای دیگر مینویسد: «در دولت ساسانیان ولایات و شهرهای ایران بحر ذخاری از موسیقی وجود داشته است». کریستین سن نوشته است(۱): «روایات موجوده اختراع دستگاههای موسیقی ایران را به بار بد نسبت میدهد، در واقع این مقامات پیش از باربد هم وجود داشته ولی ممکن است که این استاد در آنها اصطلاحات و تغییراتی وارد کرده باشد؛ در هر حال بصورتی که درآمده است آن را منبع عمده موسیقی عرب و ایران بعد از اسلام باید شمرد و میتوان گفت که در ممالک اسلامی مشرق، هنوز الحان باربد باقی است، زیرا که شرقیان در این رشته از صنعت بسیار محافظهکارند». علاوه بر آهنگهایی که در مقاله گذشته ذکر شد، نام چند آهنگ و دستان دیگر که رویهم رفته ۱۴۸ آهنگ میشود توسط پژوهندگان گردآوری و ضبط گردیده است که عیناً نقل میشود(۲)؛ آیین جمشید، آرایش خورشید، آزادوار، ارجنه، اشکنه، افسربهار، افسرسکزی، انگبین و اورنگی، باخزر، باد نوروز، باده، باغ روزنه، باغ سیاوشان، باغ شهریار، باغ شیرین، بسته، بسکنه، بند شهریار، بوسیلیک، بهار بشکند، بهمنجنه، پالیزبان، پرده خرم، پرده زنبور، پیک گرد، تخت اردشیر، تخت طاقدیس، تکاو، تیزی راست، تیگلنج، جوبران، چغانه، چکاوک، چگک، جقه کاوس، خارکن، خسرو، خسروانی، خماخسرو، در غم، دل انگیزان، دنه، دیرسال، دیف رخش یا دیو رخش، راح و روح، راست، رامش جان یارامش جهان، رامش خوار، راه گل،راه ماوراء النهری، راهوی، روشن چراغ، ره جامهداران، زاغ، زنگانه، زیر افکن یا زیر افکنده، زیر بزرگان، زیر خرد، زیر قیصران، سازگری، سازنوروز، سایگاه(شاید سه گاه)، سبز بهار، سبز در سبر، سپاهان، سپهبدان، ستا، سرانداز، سرکش، سرو بستان، سرود پارس، سرو سپاه، سروتا، سروتان، سرو سهی، سیاوش، سیسم، سیوارتیز، شادباد، شادروان مروارید، شاورد، شاهی، شباب،شبدیز، شب فرخ، شنجح، شکر نوین، شهر رود، شیشم، عراق، عشاق، غنچه کبک دری، فرخ روز، قالوس، قفل رومی، قیصران، کاسهگری، کبک دری، کیخسرو، کین ایرج، کین سیاوش، گاوی زنه، گل،گلزار، گلنوش، گنج باد، گنج بادآورد، گنج ساخته، گنج سوخته، گنج فریدون، گنج کاروان، گنجوار، گنج گاو، مادر روسنان(شاید ماه روشنان)، ماده ماه برکوهان، مروای نیک، مشکدانه، مشک مالی، مشکویه، مویه زال، مهربانی، مهرگان بزرگ، مهرگان خرد، مهرگانی، امی بر سر بهار، ناز نوروز، ناقوسی، نخجیرگان، نوا، نوبهاری، نوروز بزرگ، نوروز خارا، نوروز خردک، نوروز کیقباد، نوش، نوشین باده، نوشین لبینان، نهاوندی، نهفت، نی برسر بهار، نی بر سر شیشم، نی بر سر کسری، نیم راست، نیمروز، هفت گنج. در اشعار سخنوران نامی ایران بعد از اسلام گاهی نام این آوازها و دستگاهها منعکس است. منوچهری میگوید: مطربان ساعت به ساعت بر نوای زیر و بم گاه سروستان زنند و گاهی اشکنه گاه زیر قیصران و گاه تخت اردشیر گاه نوروز بزرگ و گه نوای بشکنه گه نوای هفت گنج و گه نوا گنجگاو گه نوای دیف رخش و گه نوای ارجنه

ISET1

مدیر بازنشسته

مدیر بازنشسته

28/6/19

نویسنده موضوع
#1

خانه
تاریخ باستان
تاریخ تمدن ایران باستان

موسیقی ایران در عهد ساسانی ۲

از انی کاظمیآخرین بروزرسانی ۲۸ فروردین ۱۳۸۸ 2,922 4

محتویات

آلات موسیقی زمان ساسانیان

لاقه شاهان ساسانی به موسیقی و طرب و مجالس بزم، از روایات تاریخ نویسان و گویندگان از روی نقوشی که برروی ظرفهای سیمین کنده گری شده و موزائیکهای پیدا شده در شاپور کازرون و گچ بریهای یافته شده در ری و نقوش برجسته کاملاً نمودار می‌باشد.
نقش یکی از موزائیکهای نفیس پیدا شده در ویرانه‌های بیشاپور...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.