خوشنویسی خط نسخ و تمدن اسلامی

[Niyosha22]

خط نسخ از خطوط مستدیر و قوسی است که ریشه ی آن به قبل از اسلام باز میگردد. خط نسخ در آغاز خطی بود همپایه ی خط کوفی، ولی به صورت نسخ ناقص که به خط نسخی قدیم معروف بوده است. این خط در قدیم برای نامه نگاری

نویسنده: علی اصغر مقتدائی
مدرس دانشگاه سوره، پیام نور
و مجتمع آموزش عالی پیامبر اعظم (ص)، مرکز شهید بهشتی


چکیده
خط نسخ از خطوط مستدیر و قوسی است که ریشه ی آن به قبل از اسلام باز میگردد. خط نسخ در آغاز خطی بود همپایه ی خط کوفی، ولی به صورت نسخ ناقص که به خط نسخی قدیم معروف بوده است. این خط در قدیم برای نامه نگاری و نوشته های عادی مورد استفاده قرار می گرفت. نامه های پیامبر اکرم (ص) به...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

خطوط منشعب شده ازخط جزم، هر یک به نامی که منسوب به محلشان بود معروف شدند. همانند خط انباری به انبار، خط حیری به حیره، خط مکی به مکه و خط مدنی به مدینه. این اسامی گوناگون که با نمونه های مشابهی که در مدینه شناسایی شدند مانند خطوط: مدور، مثلث و تئم (توام با جفتی که ترکیبی از هر دو نمونه مثلی و مدور است)، مطابقت دارند. از این سه نوع تنها دوسبک نگارش با خصوصیات منحصر به فرد خود حفظ شد، یکی خط مقوّر و دیگری خط مبسوط یا زاویه دار که دارای سرکش های مستقیم و ضخیم بود. این دو ویژگی بر تحولات خطوط اولیه مکی و مدنی تأثیرگذاشت و منجربه شکل گیری چند نوع سبک نگارش گردید که مهم ترین آن ها خط مائل (مایل و مورب)، خط مشق (مطول) و خط نسخی قدیم بودند. همزمان با شکل گیری خط کوفی در کوفه، این سه سبک نگارش در...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

4. جرجی زیدان معتقد است، خط نسخ از خط نبطی استخراج شده نه از کوفی، وی می گوید که خط نبطی یا نسخ به همان شکل در میان مردم و برای تحریرات ساده و غیررسمی معمول بوده، تا آن که ابن مقله خط نسخ را به صورت نیکویی درآورد و آن را جزء خطوط رسمی دولت قرار داد.(4)
5.قلم نسخ ماخوذ از جلیل یا طومار است.(5)
واضع خط نسخ
برخی از مؤلفین در رساله و کتاب خود، واضع خط نسخ را ابن مقله دانسته اند و آورده اند:
1. عبدالله صیرفی در رساله ی اصول خطوط سته، وضع خط نسخ را به ابن مقله نسبت می دهد.(6)
2. مجنون رفیقی هروی:«ابن مقله باریک ثلث را نسخ گفت که ناسخ خط ها است، چه اکثر کتابت ها به آن است.» (7)
3. درویش محمد بخاری:«بیشتر قرآن و حدیث، و اکثر کتب را به خط نسخ نوشته اند و می نویسند، گویا چنان است که او ناسخ خط های...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

شاگردان سرآمد یاقوت و شجره ی خوش نویسان پس از آن ها در تکمیل و ترویج و زیبایی و شیوایی اقلام ستّه کوشیدند، و هر یک در نگارش قرآن، و زیباتر شدن خطوط رایج خصوصاً خط نسخ تلاش وافری داشتند به نحوی که هر یک از آنها قرآن های زیادی را کتابت نمودند، همچنین می توان گفت کتابت کلام الله مجید، بیش ترین سهم را در ترویج و زیبایی خوش نویسی و نیز در فرهنگ و تمدن اسلامی در جهان اسلام ایفا نمودند. آثار باقی مانده ی خوش نویسان پس از یاقوت که در موزه ها و کتابخانه ها محفوظ است، به همراه آن بخش از آثارشان که در تذکره ها و تواریخ و کتب خطی ثبت شده، نشان می دهد که هر یک از این استادان چه تعداد قرآن کتابت نموده اند. در این جا نام برخی از آنان به همراه تعداد قرآن هایی که کتابت نموده اند از نظرتان می گذرد:
1...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

از قرن هفتم هجری قمری این رسم بین خوش نویسانی که کتابت قرآن می کردند، رایج شد و آنان تراشه های قلمشان را جمع آوری می کردند تا، پس از مرگ با تراشه های قلم ها، آب گرم لازم را برای غسل دادن آن ها مهیا کنند (12).
یکی از خوش نویسان دولت عثمانی، سیصد و چهارمین نسخ از سیصد و ششمین قرآن کتابت یافته خویش را به محمد رشاد از سلاطین عثمانی (1918-1909 م). تقدیم کرد و او همه ی تراشه ها و چوب های قلم هایی که با آن ها به کتابت قرآن پرداخته بود، گردآوری کرد، و خواست تا پس از مرگش آب لازم برای غسل دادن وی را با این چوب ها گرم کنند.(13)
این استادان که اکثراً ایرانی بوده اند شاگردان بسیاری تعلیم دادند که هر یک استادی چیره دست به شمار می آیند.
استادان برجسته ی خط نسخ (قرون چهارم تا نهم هجری قمری)
ابن مقله...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

قرن دهم هجری قمری- پیر محمدثانی «روزبهان»، اسدالله بن محمد، حمدالله لباسانی، دوست محمد سلیمان هروی، روح الله افصحی، زین العابدین حسینی، شمس الدین عبدالله، شمس الکتاب شیرازی، ضیاء الدین محمد اکرامی قزوینی، عبدالعلی بن محمد تربتی، عبدالله بن سلطان محمدهروی، عبدالحق بن محمد سبزواری، عبدالخالق هروی، علاء الدین محمدبن شمس الدین محمدبن امیر عل نقیب حسنی، علاء الدین احمدبن جمال الدین محمد خفری، عبدالوهاب شیرازی. علی بن حسن خوشمردان، فخن علی به هدایت حسینی، علی بن محمد مقدم، علی بن احمد ایجی«غیاث الدین»، زین العابدین حسینی الموسوی الکاظمی، جمال الدین حسین فخار شیرازی، غیاث الدین حسن حافظ شیرازی، فاطمه سلطان بنت مقصود علی، قاسم شیرازی، کمال بن شهاب عصار، محمدبن میرک، ظهیرالدین محمد اصفهانی، محمد...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

قرن چهاردهم هجری قمری: عبدالله ارباب، حسنعلی، عبدالخالق لنجانی، عبدالجواد سبزواری، عبدالرحیم فیروزکوهی، عبدالرحیم نجفی، عبدالعلی مشهدی، علی اکبر میلانی، علی نقی بن حکیم الهی، میرزا غلام علی نایینی، محمدبن محمدصادق اصفهانی، سید محمد ملقب به اشرف الکتاب، محمد اصفهانی، محمدتقی حسینی، سید محمد بن جلال تبریزی، محمد رفیع سالیانی، سیدمحمد عبدالعزیز، محمد موسوی هندی، اسماعیل بن محمدعلی، حسن کاتب همدانی، محمدعلی بن محمد اسماعیل تبریزی، ملا غلامحسین اشرفا لکتاب خوانساری، محمد تقی گلپایگانی، محمد وسیم، اسماعیل دزفولی ومحمدهاشم بن محمد صادق.
نسخ نویسان معاصر- حاج میرزا عبدالحمید ملک الکلامی (متوفی در 1328 ه. ق)، محمدتقی کمال (متوفی در 1338 ه.ش)، سید محمد جواد نجومی (متوفی در 1346 ه.ش) حاج میرزا طاهر...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Niyosha22]

انواع خط نسخ
خط نسخ از آغاز پیدایش در تمام کشورهای اسلامی مورد توجه و اهمیت قرار داشته و بیشتر برای کتابت کلام الله به کار می رفته است. انواع خط نسخ که از قدیم رواج داشته عبارتند از: نسخی قدیم (نسخ حجازی)، نسخ الفضاح، نسخ عثمانی (نسخ یاقوتی)، نسخ ایرانی (نسخ نی ریزی)، نسخ بغدادی (جدید)، نسخ الحدیث و نسخ چاپی.
خط نسخی قدیم (نسخ حجازی)- خط عربی در آغاز به دو صورت نگاشته می شد، یکی خط مقور یا لین که خطی مستدیر و انحناء دار بوده و نرم و روان نوشته می شد، دیگری خط مبسوط که زوایای مستقیم داشته است. خط مقور که استداره در آن بیشتر است و سرعت گردش قلم در آن زیادتر می باشد به خط نسخی قدیم معروف بوده است. خط نسخی قدیم مشتق از کوفی نیست، چرا که نامه هایی که با این خط روی کاغذ بردی (پاپیروس) نوشته...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.