جوجه تیغی

[Abel°2]

جوجه‌تیغی یا ژوژه به جانوران پستانداری گفته می‌شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت‌ها (نام علمی: Erinaceidae) قرار می‌گیرند. گاه تَشی نیز به دلیل خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی نامیده می‌شود اما تشی یا خارپشت جانوری کاملاً متفاوت از راسته جوندگان است، در حالی که جوجه‌تیغی‌ها کوچک‌تر و همه‌چیزخوار و از راستهٔ پستانداران حشره‌خوار هستند.

 

[Abel°2]

در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می‌گیرند. این حیوان بومی بر جدید یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور حشره‌خوارها یعنی اعضای خانوادهٔ Soricidae هستند که ظاهری به‌سانِ موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی‌ها به راسته حشره ‌خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران اولیه به‌شمار می‌روند و مثل اغلب آن‌ها به زندگی شب زی و رژیم غذایی حشره ‌خواری خو گرفته ‌اند.

 

[Abel°2]

این جانور بوسیلهٔ خارهای که برپشتش قرار دارد از خود دفاع می‌کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که کراتین موجود در آن‌ها باعث تیزی و سفتی شده‌است و بر خلاف باور عمومی سمی نیست. جوجه‌تیغی‌ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله درمی‌آورند به طوریکه تمام تیغ‌های آن‌ها رو به سمت بیرون قرار می‌گیرد. تمام گونه‌های جوجه تیغی از این مکانیسم دفاعی بهره‌مند هستند اما موفقیت آن‌ها بستگی به میزان تیغ‌هایشان دارد. به همین دلیل گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ‌هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند.

 

[Abel°2]

نام این جانور در متون کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده‌است و از نام‌های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی موجودی است که از نیمه‌شب تا بامداد می‌تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که اشاره به خارهای این موجود است و «دوژاک» نام عامیانه خار پشت است و «بد سرشت» معنی می‌دهد.

 

[Abel°2]

در وندیداد فرگرد سیزدهم آمده «... سگ خار پشت بلند باریک پوزه، سگ «ونگهاپره» که مردم بد زبان «دوژاک» می‌نامندش این است آن آفریده نیک در میان آفریدگان سپندمینو که از نیمه شب تا دمیدن خورشید، هزاران آفریده اهریمن را می‌کشد»

در ادامه به قداست این حیوان اشاره می‌کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می‌کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»

و مجازات گناه کشتن این حیوان دو هزار تازیانه بوده.

 

[Abel°2]

خارپشت‌ها بدنی نسبتاً گرد دارند که سطح پشتی آن‌ها پوشیده از خار‌های انبوه، بلند و تیز است، ولی در زیر بدن مو‌های نرمی دارند. این حیوانات در پهلو‌ها ماهیچه‌های دارند که به آن‌ها امکان می‌دهد تا در هنگام خطر و یا خواب زمستانی به شکل گلوله‌ای از خار درآیند و به وسیله وسیله صورت، شکم یا پا‌های خود را که آسیب‌پذیرند می‌پوشانند.

 

[Abel°2]

در موقع در زمان افتادن از بلندی، خار‌ها مانند یک بالش شدت ضربه را می‌گیرد. در مناطق سردسیر به محض سرد شدن هوا، اغلب خارپشت‌ها به خواب زمستانی فرو می‌روند. در موقع در زمان خواب زمستانی تغییراتی در ترکیب خون آن‌ها ایجاد می‌شود و متابولیسم بدن کاهش می‌یابد. در خارپشت اروپائی ضربان قلب که در حالت عادی ۱۸۸ بار در دقیقه است، در زمان خواب زمستانی به ۲۰ بار در دقیقه می‌رسد. درجه حرارت بدن نیز به شدت کاهش می‌یابد و معادل حرارت محیط می‌شود (معمولاً از چهار درجه پایین‌تر نمی‌آید). در این شرایط حیوان در حالتی شبیه بی‌هوشی، زمستان گذرانی می‌کند. در خارپشت‌ها حس شنوائی و بویایی بسیار قوی است. خارپشت‌ها جانوران مقاومی هستند، برخی از آن‌ها مانند خارپشت گوش بلند قادر هستند به مدت ۱۰ هفته بدون آب و غذا...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Abel°2]

خارپشت‌ها همه چیزخوارند. معمولاً از حشرات و سایر بی‌مهرگان و مهره‌داران کوچک مانند موش، جوجه پرندگان، مارمولک، مار، لاشه حیوانات و همچنین میوه‌ها تغذیه می‌کنند. در منطقه ترکمن‌صحرا تعدادی خارپشت در حال خوردن هندوانه مشاهده شدند. خارپشت برای شکار مار به آرامی به آن نزدیک می‌شود و به طور ناگهانی به او هجوم می‌برد. با خار‌های سیخ شده مار را به زمین فشار می‌هد، با دندان‌هایش مهره‌های پشت مار را می‌شکند و شروع به خوردن آن می‌کند. در اسارت از غذا‌های انسان از جمله شیر و تخم‌مرغ خام نیز تغذیه می‌کند.

 

[Abel°2]

ارزش اقتصادی خارپشت‌ها

خارپشت‌ها پستاندارانی بسیار مفیدند و در کنترل آفات، به ویژه حشرات و لارو آن‌ها نقش عمده‌ای دارند. آن‌ها با کندن زمین، بچه موش‌ها و دیگر جوندگان مضر را در لانه‌هایشان شکار می‌کنند، در اسارت بسیار مطیع‌اند. بعضی از روستایان برای از بین بردن مار و عقرب، این حیوانات را در منازل خود نگهداری می‌کنند. تقریباً اکثر خارپشت‌های بالغ بین خار‌های خودشان کنه‌های زیادی دارند، در اسارت گاهی نوزادان ناتوان خود را کشته و می‌خورند.

 

[Abel°2]

وضعیت فعلی خارپشت‌ها

دشمن طبیعی خارپشت‌ها، جغد، سایر پرندگان شکاری و گاهی رودک، سمور و روباه هستند. همه ساله تعداد زیادی خارپشت در اثر تصادف با خودرو از بین می‌روند. به دلایلی از قبیل: شبگرد بودن، استفاده از انواع غذا‌های گیاهی و حیوانی، مقاومت در مقابل سموم و داشتن خواب زمستانی، در حال حاضر خطری جدی نسل آن‌ها را تهدید نمی‌کند.