روانشناسی اجتماعی تعارض یعنی چه؟

[FATMAGOL]

انسان‌ها همیشه برای انتخاب میان دو مسیر، دو خواسته یا دو هدف دچار مشکل بوده‌اند. این که کدام راه بهتر است، کدام مسیر بازده بیشتر و خطر کمتر دارد یا حتی کدام روش را بیشتر دوست دارند چالشی است که همه ما هر روزه با آن درگیر هستیم. از آنجا که هر مسیری را انتخاب کنیم منفعت‌های مسیر دیگر را از دست می‌دهیم، پس این چالش گاهی برای ما دردناک و استرس‌آور خواهد بود. به این حالت عاطفی و سخت ناشی از تنش بین خواسته‌های متضاد و متناقض، تعارض و به روش‌های مقابله با این چالش، مدیریت تعارض گفته می‌شود.

 

[FATMAGOL]

تعارض یک حالت هیجانی منفی و دردناک است و به علت ناتوانی در انتخاب یکی از دو هدف یا خواسته یا دو انگیزه متضاد پدید می‌آید. همچنین تعارض را می‌توان رقابت میان افراد با انگیزه‌ها، باورها، ارزش‌ها و یا اهداف ناسازگار نیز تعریف کرد.

تعارض معمولاً زمانی به وجود می‌آید که دو هدف و خواسته ناهمخوان وجود داشته باشد. حتی هنگامی که یک هدف معین مطرح است، اگر راه‌های رسیدن به آن متفاوت باشد تعارض پیش می‌آید. تعارض ممکن است بین عقاید، فرهنگ، مذهب، دو نظام فکری، یا میان زن و شوهر، خانواده و فرزند، نهادهای اجتماعی و یا حتی در سطح جهانی یعنی میان کشورها رخ بدهد.

 

[FATMAGOL]

گاهی اوقات نیز اختلاف نظرها صرفا به علت قضاوت‌های اشتباه ما یا عدم تحمل هر دیدگاهی به غیر از دیدگاه موافق به وجود می‌آید. اگر این دو مورد اخیر از چالش‌های شماست، پیشنهاد می‌کنیم نکات کتاب ذهن درستکار اثر جاناتان هایت را مطالعه کنید. ما انسان‌هایی احساساتی هستیم و می‌دانیم که احساسات معیار خوبی برای سنجش خوبی یا بدی موضوعات مختلف نیست. با اینحال اکثر ما از روی احساسات تصمیم می‌گیریم و سپس با دلایلی منطقی آن را اثبات می‌کنیم. در واقع کتاب ذهن درستکار قصد دارد راهنمایی برای قضاوت‌های درست در مورد مسائل به ما ارائه کند.

 

[FATMAGOL]

البته لازم به ذکر است که تعارضات گاهی به جای آنکه بین دو هدف یا وسیله بیرونی باشد، ممکن است بین یک انگیزه یا تعاملات درونی آدمی رخ بدهد مثل انجام دادن یا ندادن رفتارهایی که با ارزش‌های درونی فرد در تضادند. پس منابع تعارض می‌تواند فردی یا محیطی باشد.تعارض به این دلیل به وجود می‌آید که افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها ارزش‌های متفاوت و نیازهای نامحدودی دارند اما منابع احساسی، مالی و… محدودی دارند. تعارض به خودی خود مشکل‌ساز نیست اما اگر مدیریت تعارض به درستی صورت نگیرد، دردسرساز خواهد بود.

 

[FATMAGOL]

تعریف تعارض در روانشناسی
همانطور که گفتیم تعارض حالت تنش و اضطراب ناشی از وجود دو میل متضاد در فرد است. در روانشناسی تعارض را به سه نوع کلی تقسیم می کنند:

گرایش-گرایش: فرد خود را در مقابل دو انتخاب دلپذیر اما مغایر می‌بیند.
اجتناب-اجتناب: فرد خود را در مقابل دو انتخاب یا هدف ناخوشایند می‌بیند.
گرایش-اجتناب: فرد خود را در مقابل یک هدف خوشایند و یک هدف ناخوشایند می‌بیند.

 

[FATMAGOL]

روانشناسان معتقدند اضطراب، افسردگی، نا‌امیدی و کناره‌گیری اجباری از مردم، دشمنی و کینه‌توزی و… نشانه وجود تعارض‌ و تضادهای عمیق روانی است که فرد در مدیریت آن‌ها ناکام بوده‌است. اما این تعارضات از کجا ریشه میگیرند و چه عواملی منجر به تعارض می‌شود؟

پاسخ این سوال را فروید، پدر علم روانشناسی، به خوبی داده است. فروید می‌گوید اولین تجربه‌های میان‌فردی شخص با والدینش به شکل‌گیری الگو‌های ذهنی فرد منجر می‌شود که در بزرگسالی نیز برطبق همین الگوها رفتار می‌کند.

 

[FATMAGOL]

‌پس ریشه بسیاری از تعارضات به دوران کودکی برمی‌گردد و مهم‌ترین عامل موثر در آن خانواده است. کنترل بیش از حد، تبعیض و بی‌عدالتی، اجبار، تحقیر و اهانت در محیط خانواده و ناهماهنگی در گفتار و رفتار والدین آثار منفی بر روان برجای خواهد گذاشت که موجب می‌شود در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شوند و در بزرگسالی نیز از کمبود اعتماد به نفس رنج می‌برند و اکثر اوقات قربانی خواسته‌های دیگران می‌شوند.

 

[FATMAGOL]

مدرسه نیز محیطی است که بخش مهمی از کودکی فرد در آن می گذرد. محیط نامناسب، روش‌های تحکم‌آمیز و سختگیرانه معلمان، آموزش‌های نادرست، انتظارات متناقض معلم و هم‌شاگردی‌ها از عوامل و زمینه‌های ایجاد تعارض در کودکان و نوجوانان به شمار می‌رود.

اما بسیاری از تعارضات به عوامل و منابع درونی و خواسته‌ها و آرزو‌های افراد برمی‌گردد. نیروی عقل دعوت‌کننده انسان‌ها به خیر و نیکی و هوای نفس ما را به سوی کارهای مخالف هنجارها یا ارزش‌ها دعوت می‌کند، بنابراین ریشه بسیاری از تعارض‌ها به عوامل درونی افراد برمی‌گردد.

 

[FATMAGOL]

اما اگر بخواهیم عوامل تعارض در بزرگسالی را مورد بررسی قرار دهیم، محیط شغلی بیشتر افراد بزرگسال زمینه‌ساز تعارض است. عواملی مانند کیفیت روابط فرد با کارمندان رده بالاتر، همکاران، محیط کاری و مسئولیت‌های فرد می‌توانند زمینه‌ساز تعارض باشند.

 

[FATMAGOL]

تعارض در سازمان
تعارض در سازمان فرآیندی است که در آن یک فرد به طور هدفمند تلاش می‌کند تا مانع دستیابی فرد یا سازمان به هدف مشخصی شود. تعارض به عنوان وضعیتی از عدم توافق یا سوءتفاهم توصیف می‌شود که ناشی از اختلاف‌های واقعی یا درک شده از نیازها، اعتقادات، منابع و روابط بین اعضای سازمان است. به عبارتی در محیط کار، هر زمان که دو یا چند شخص در تعامل باشند و بر سر موضوعی مشترک ایده‌های متناقضی داشته باشند، تعارض رخ می‌دهد.

تعارضات سازمانی را می‌توان به ۴ دسته تقسیم کرد: