آموزشی -آرایه‌ها-

[Negar-]

حس‌آمیزی

انسان پنج حس دارد و متناسب با این حواس چیزهای مختلف را حس می‌کند. هر حسی محسوس خاص خود را دارد. مثلاً ما «صدای در را می‌شنویم»، «رنگ برگ درخت را می‌بینیم» و… . اگر حس را با محسوسی که مربوط به آن نباشد، بیامیزیم، از حس‌آمیزی استفاده کرده‌ایم.
در بیت زیر، حافظ برای حس بویایی از شنیدن استفاده کرده است:
بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌شنوم
شادی آورد گل و باد صبا شاد آمد​

 

[Negar-]

تضاد

تضاد، همان‌گونه که از نام آن بر می‌آید، آرایه‌ای است که در آن دو کلمه متضاد هم به کار می‌رود و با هم می‌آید. مثلاً در بیت زیر از نظامی، دو واژه «نومیدی» و «امید» و همچنین، «سیه» و «سپید» متضاد هستند:
در نومیدی بسی امید است
پایان شب سیه سپید است

یا در بیت زیر از حافظ، «شکر» و «شکایت» و همچنین، «نیک» و «بد» با هم تضاد دارند:
چه جای شکر و شکایت ز نقش نیک و بد است
چو بر صحیفه هستی رقم نخواهد ماند​

 

[Negar-]

پارادوکس

شاید در نگاه نخست، متناقض‌نمایی شبیه تضاد باشد، اما در واقع این‌گونه نیست. در متناقض‌نمایی، امور متناقضی با هم ربط داده می‌شود که در ظاهر نشدنی است. مثلاً در بیت زیر از سعدی، «حاضر غایب» ترکیب متناقضی است:
هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای
من در میان جمع و دلم جای دیگر است

دقت کنید که در تضاد، دو واژه با اینکه با هم تضاد دارند، لزوماً ترکیب متناقضی را نمی‌سازند. بیت زیبای زیر از حافظ متناقض‌نمایی زیبایی دارد:
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
حافظه به زیبایی بیان می‌کند که باد نوروزی چراغ دل را برمی‌افروزد. همان‌طور که می‌دانیم، باد و آتش...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه تکرار

از آرایه‌های ادبی است که به معنی دوباره یا چندباره آوردن واژه‌ای است، به گونه‌ای که بتواند بر موسیقی درونی بیفزاید و تأثیر سخن را بیشتر سازد. تکرار بیشتر در اشعار مولوی دیده می‌شود، پس از پروین اعتصامی بیشترین میزان تکرار در اشعار حافظ و سعدی است.
دنیا همه هیچ و اهل دنیا همه هیچ
ای هیچ برای هیچ در هیچ مپیچ
هم نظری، هم خبری، هم قمران را قمری
هم شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکری


آرایه تصدیر

تصدیر نوعی از تکرار است، که در آن واژه‌ای در آغاز و پایان بیتی دوباره آورده می‌شود. چند مثال:
آدمی در عالم خاکی...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه تضمین

آرایه ای است که شاعر یا نویسنده در میان کلام (شعر یا نثر) خود آیه، حدیث، مصراع یا بیتی را از شاعر دیگر عیناً بیاورد. در واقع تضمین در لغت به معنی چیزی را در ظرفی قرار دادن و گنجانیدن است.
انواع تضمین به همراعه مثال:

تضمین آشکار

چه خوش گفت فردوسی پاکزاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد

“میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است”
همانگونه که می بینید این شعر از سعدی شیرازی است، اما بیت دوم از فردوسی آورده شده است و قبل از آن به روشنی بیان شده که قرار است...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه تلمیح

تلمیح در لغت به معنای «با گوشه چشم نگریستن» است، اما در ادبیات به آرایه ای می‌گویند که شاعر یا نویسنده در ضمن نوشته اش به داستانی معروف، مثل، آیه، یا حدیثی اشاره داشته باشد.
به لفظ «اشاره» در تعریف آرایه تلمیح دقت کنید، زیرا نشان دهنده ی آن است که عین ضرب المثل،آیه یا داستان گفته نمی‌شود، بلکه تنها به آن اشاره می‌شود.

تلمیح در شعر مولوی

بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست
بگشای لب که قند فراوانم آرزوست
یعقوب وار وا اسفاها همی‌زنم
دیدار خوب یوسف کنعانم آرزوست
زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
(اشاره به داستان حضرت یوسف – اشاره به داستان رستم)

تلمیح...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه لف و نشر

«لف» در لغت به معنی پیچیدن و تا کردن، و «نشر» به معنی گستردن و باز کردن است. در اصطلاح فن بدیع،آرایه لف و نشر آن است که ابتدا، چند چیز را در کلام بیاورند، آنگاه چند امر دیگر از قبیل صفات یا افعال بیاورند که هر کدام از آنها به یکی از آن چیزها که در اول گفته اند، مربوط باشد و تعیین نکنند که کدام یک از آن امور به کدام یک از آن اشیاء برمی گردد؛ کلماتی را که در اول آورده اند، لف و اموری را که به آنها بر می گردد، نشر می گویند.
«لف و نشر» به دو قسم کلی تقسیم می شود:

- لف و نشر مرتب
آرایه لف و نشر مرتب، آن است که امر اول از...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه مجاز

شاعران از زاویه نگاه خود دنیا را می‌بینند و به همین دلیل، کلماتی را در شعر خود به‌کار می‌برند که در معنای حقیقی خود نیست و منظور دیگری دارند از آنچه در روزمره در بین مردم استعمال می‌شود. در نگاه نخست، ممکن است این امر برای خواننده عادی غریب به نظر برسد، اما شاعر علامت و قرینه‌‌ای به خواننده می‌دهد تا بتواند منظور و مقصود او از این کلمه را که در معنای حقیقی خود به‌کار نرفته کشف کند. به‌عنوان یک مثال ساده، بسیار شنیده اید که مثلاً می‌گوییم «سرم را اصلاح کردم»؛ در اینجا منظور ما این است که «موی سرم» را اصلاح کردم و «سر» مجاز از «موی سر» است. ارتباط یا همان علاقه نیز این است که موی سر بخشی از سر...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه ایهام

به کار بردن واژه ای با دو معنی در جمله یا بیت است به گونه ای که هردو معنی آن قابل استفاده باشد. در جناس تام ما دو واژه تکراری با معانی متفاوت داریم ولی در ایهام یک واژه با دو یا چند معنی متفاوت داریم.
مثال
بهرام که گور میگرفتی همه عمر
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت
(در این بیت جناس تام داریم. گور در مصرع اول به معنای گورخر و در مصرع دوم به معنای قبر است)

کمند صید بهرامی بیفکن
جام جم برگیر
که من پیمودم این صحرا نه بهرام است و نه گورش
(در این بیت ایهام داریم. چرا که واژه گور در اینجا هم تداعی کننده گور خر است و هم قبر و هر دو معنی هم قابل استعمال است.)​

...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Negar-]

آرایه ترصیع و موازنه

آرایه ترصیع
اگر شاعر در مصراع اول یک بیت دو یا چند واژه بیاورد که با واژه های هم قرینه خود در مصراع دوم شعر، دو به دو دارای سجع متوازی باشند به آن ترصیع می گویند.

مثال
ای منوّر به تو نجوم جلال وی مقرّر به تو رسوم کمال

ای و وی
نجوم و رسوم
جمال و کمال
منَوّر و مقرّر
همگی دو به دو سجع متوازی دارند.

آرایه موازنه
آرایه موازنه همانند ترصیع است با این تفاوت که باید ترکیبی از دو سجع متوازی و...​

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.