بیوگرافی بهرام بیضایی

[Fateme Amade]

بهرام بیضایی (یا بیضائی، ‎/ˈbeɪzɑːi/‎، زادهٔ ۵ دیِ ۱۳۱۷) نویسنده و کارگردانِ ایرانیِ فیلم و نمایش است.[۳] از کارهای دیگرش می‌شود تدوینِ فیلم، تهیهٔ فیلم، مقاله‌نویسی، ترجمهٔ چند نمایشنامه، نگارشِ یکی دو داستان و مقداری شعر و انبوهی پژوهشِ تاریخی و ادبی و استادی در دانشگاه را برشمرد. بیضایی از فیلم‌سازانِ صاحبِ سبک و معتبر و از نویسندگان و متفکّرانِ برجستهٔ نمایش و ادبیاتِ نوینِ فارسی به‌شمار می‌رود. بعضی از نمایشنامه‌هایش به زبان‌های دیگری ترجمه و در آسیا و اروپا و آمریکای شمالی چاپ و اجرا شده است. ده فیلمِ بلند و چهار فیلمِ کوتاه و کمابیش هفتاد کتاب و چهارده نمایش بر صحنه‌های شهرهای مختلفِ ایران...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

بیضایی در تهران در خانواده‌ای اهلِ فرهنگ و ادب به دنیا آمد. در کودکی اغلب از مدرسه به سینما می‌گریخت و فیلم تماشا می‌کرد. سالِ ۱۳۳۰، با خودکشیِ صادق هدایت، با کار و سرگذشتِ هدایت آشنا شد و از او تأثیر گرفت. سالیانی بعد از آن از دانشجوییِ ادبیاتِ فارسیِ دانشکدهٔ ادبیاتِ دانشگاهِ تهران کناره‌گرفت؛ ولی حاصلِ پژوهش‌هایش را به صورتِ کتابِ نمایش در ایران منتشر کرد، که یگانه تاریخنامهٔ مهمِّ نمایشِ ایرانی شد.[۴] هم‌زمان به نمایشنامه‌نویسی گرایید، آن هم با بهره گرفتن از شیوه‌های تعزیه که نیاکانش در آران برپا می‌کردند. بیشترِ نخستین نمایشنامه‌هایش – مانندِ پهلوان اکبر می‌میرد – با نمایشِ گروهِ هنرِ ملّی کامیابی یافت؛ هرچند گاهی چپی‌ها و گاهی راستی‌ها کارش را سخت نکوهیدند. سالِ ۱۳۴۴...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

بیضایی، با نویسندگانی چون اکبر رادی و فیلم‌سازانی چون ناصر تقوایی و دیگرانی، در دگرگونیِ نمایش و سینما در ایران نقشِ مهمّی داشته است. او بارها در رأی‌گیری از ناقدانِ سینماییِ ایران برترین کارگردانِ تاریخِ سینمای ایران شناخته شده.[۹] باشو، غریبه‌ی کوچک، که اغلب برترین فیلمِ تاریخِ سینمای ایران شناخته شده،[۱۰] و سگ‌کُشی، که پرفروش‌ترین فیلمِ سالِ ۱۳۸۰ ایران شد، دو تا از برجسته‌ترین فیلم‌های بیضایی است. بعضِ تاریخ‌نگارانِ سینما سرآغازِ کارِ فیلم‌سازانی از نسلِ بیضایی و بنیانگذارانِ دیگرِ کانونِ سینماگرانِ پیشرو را سرآغازِ فصلِ جدیدِ سینمای ایران دانسته‌اند که «موجِ نو» نامیده‌اند؛ و فیلم‌های دههٔ ۱۳۵۰ بیضایی مانندِ غریبه و مه و کلاغ را در این جریانِ سینمایی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

سال‌های آغازین: مدرسه، سینما، شاهنامه، دانشگاه، کار، تعزیه​

زایش و نیاکان
بهرام بیضایی در ۵ دیِ ۱۳۱۷ در تهران زاده‌شد. مادرش نیّره موافق نام داشت و پدرش میرزا نعمت‌الله بیضائی آرانی، متخلّص به «ذکائی» و کوچک‌ترین برادرِ ادیب بیضائی، بود. نامِ «بیضایی» (یا «بیضائی») از تخلّصِ ادیب آمده:

جهان نمی‌برد از یاد نام بیضائی

هنوز بوی محبّت ز بیستون آید

که ذکایی نیز همچون دیگر بازماندگان با آغازِ صدورِ سِجِل همچون نامِ خانوادگی برگزید.[۱۵] ذکاییِ تذکره‌نویس و شاعر، که از پیِ برادر، یعنی ادیب بیضایی، به بهائیت گرویده بود،[۱۶][۱۷] در ۱۳۰۶ از آران یا کاشان به تهران کوچید و به خدمتِ دولتی در ادارهٔ ثبت اسناد مشغول شد...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

کودکی – از اشغالِ ایران تا سقوطِ دولتِ دوّمِ مصدّق

. . . در سالهای نوجوانی با چه پشتکاری و جویندگی بی‌مانندی با امکانات ناچیزی از این سینما به آن سینما می‌رفت و بسیاری از آثار کلاسیک سینمایی را بارها و بارها می‌دید و پلان به پلان در ذهن نگاه می‌داشت تا روزی فیلمساز شود.

داریوش آشوری، ۱۳۷۱[۲۳]
بهرام بیضایی در تهران از زادگاهِ پدرانش به دور بود و نیز از درس‌های قدیمه و تعزیه که در این خانواده ارثی به‌شمار می‌آمد. حوالیِ پایانِ جنگِ دوّمِ بین‌الملل نامش را در مدرسه نوشتند و با آموزشِ نوین پرورش یافت. در مدرسه شاگردِ زرنگی نبود؛ ولی گروهی از نویسندگان و هنرمندان و ادیبانِ آینده، از داریوش آشوری و عبدالمجید ارفعی و نادر ابراهیمی و نوذر پرنگ و بهرام بیضایی، با یکدیگر هم‌درس...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

نخستین کارها – پژوهش و نمایشنامه و یک فیلم
بیضایی در سالِ ۱۳۳۸، پس از یک سال ماندن پشتِ کنکورِ دانشگاه و شاهنامه خواندن و با معافی از خدمتِ سربازیِ عمومی در قرعه‌کشی، دانشجوی ادبیاتِ فارسی دانشکدهٔ ادبیاتِ دانشگاهِ تهران شد و سرِ درسِ استادانی از جمله محمّد معین و پرویز ناتل خانلری هم نشست و از طرفی هم به استخدامِ ادارهٔ کلِّ ثبتِ اسناد و املاکِ دماوند درآمد. ولی نه درسش به جایی رسید و نه کارمندیش: «ادبیات، آن هم به امید اینکه در آن نمایشنامه‌نویسی درس بدهند، بعد وقتی دیدم خبری نیست، بیرون آمدم. در همان سال پشت دانشگاه یا شاید هم زودتر با آشنایی با اساطیر یونان و روم، که شجاع‌الدین شفا ترجمه کرده بود، برایم این سؤال پیش آمد که چرا اساطیر ما گردآوری و طبقه‌بندی نشده، و هیچ کار...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

دههٔ ۱۳۴۰: نمایش در ایران​

. . . سه تا نمایشنامه‌نویسِ برجستهٔ ایرانی پیدا شدند: دکتر غلامحسین ساعدی، اکبر رادی، و بهرام بیضایی . . . تئاترِ اجتماعی رو مطرح کردند.

علی نصیریان، ۷ اسفندِ ۱۴۰۱[۲۸]
ظهورِ پارسی‌گویانِ جدیدی از رمان‌نویس و داستان‌نویس و پاورقی‌نویس و نمایشنامه‌نویس و شاعر و مترجم و مقاله‌نویس و محاجّه‌گر و روزنامه‌نگار و قوم‌نگار و فولکلورپژوه و کارشناس و مدیرِ آموزشی و آموزگار و وزیر و وکیل و واعظ و فقیه و حقوق‌دان و متألّه و اسلام‌شناس و شرق‌شناس و افسانه‌شناس و روان‌شناس و ناقد و مجلّه‌دار و اندیشمندِ اجتماعی و تاریخ‌نگار و آوازخوان و بازیگر و فیلم‌ساز و زبان‌شناس و دانشنامه‌نویس و فیلسوف و لغت‌نویس و ادبیات‌شناس و آنتولوژیست و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

دههٔ انقلاب: «دورانِ طلاییِ دانشکدهٔ هنرهای زیبا» و سینمای حرفه‌ای​

طرحِ چهرهٔ بیضاییِ جوان، کارِ اردشیر محصّص، در مجموعهٔ خصوصیِ پوران صلح کل[۴۱]
پس از ساختِ فیلمِ کوتاهِ عمو سیبیلو در سالِ ۱۳۴۹، نخستین فیلمِ بلندش را در سالِ ۱۳۵۰ ساخت: رگبار. فیلم‌نامهٔ کاملی در دست نبود، ولی این یگانه داستانی بود که کسی حاضر می‌شد پشتیبانِ ساختش باشد. در واقع بیضایی در دههٔ ۱۳۵۰ پیش از همه در پیِ ساختنِ عیّار تنها بود،[۴۲] که دست نداد. باربد طاهریِ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

«در موقعیت تئاتر و سینما»
۲۰ مهرِ ۱۳۵۶، در شبِ سوّمِ «شبهای نویسندگان و شاعران ایران»، بیضایی در حضورِ حدودِ هشت‌هزار نفر در باغِ انجمنِ روابطِ فرهنگیِ ایران و آلمان در تهران به ارتجال سخن راند. متنِ ویراستهٔ سخنانش در کتابِ ده شب (۱۳۵۷) چاپ شد و به نامِ «در موقعیت تئاتر و سینما» نامور شد. او پس از شِکوه از سانسورِ دولتی، از فشارِ سانسورِ اجتماعی سخن گفت؛ و از این حیث سخنانش با سخنرانانِ دیگر تفاوت‌های بنیادین داشت. در پایانِ سخن چنین گفت:[۷۴]

«	احتمالاً این درست نیست که ما بخواهیم که یک نویسنده اون چیزی رو بگه که ما می‌خواستیم. اون کافی نیست. نویسنده باید یک چیزی بیشتر از اون رو بگه که ما می‌خواستیم. اون باید یه چیزهایی رو بگه که ما نمی‌دونیم...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Fateme Amade]

از پایانِ جنگ تا تجدیدِ حیاتِ تکنوکراسی: مسافران و ترکِ دوبارهٔ ایران​

سالِ ۱۳۶۸ بیضایی به ایران برگشت و مسافران را از روی پیش‌نویسی از سالِ ۱۳۵۴ نوشت و در دو سالِ بعدی ساخت.[۸۶] در اواخرِ دههٔ ۱۳۶۰ در خانهٔ روشنک داریوش با شهلا لاهیجی آشنا شد و بدین واسطه انتشاراتِ روشنگران و مطالعات زنان شد ناشرِ تقریباً همهٔ کتاب‌هایش. سالِ ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد؛ که فرزندِ آخرش، نیاسان، را در ۱۳۷۴ زاد. بخشی از سالِ پیش از آن، ۱۳۷۳، را به سفرهایی در آمریکا سپری کرد و طرب‌نامه را نوشت. مدیا کاشیگر در این سال به سفرهای هواییِ «روشنفکر امروزی» طعنه زد و آن را نشانِ سرگشتگی گرفت.[۸۷]

میانِ ماندن و رفتن – استراسبورگ
ساختِ چه کسی رئیس را کشت؟ ممکن نشد...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.