متفرقه بررسی و داوری ادله بی اعتباری روایت لیلة الرغائب

[FakhTeh]

-بسم‌الله-
بررسی و داوری ادله بی اعتباری روایت لیلة الرغائب

در روایتی از پیامبر(ص) اولین شب جمعه ماه رجب، به لیلة الرغائب موسوم شده و برگزاری نمازی خاص در این شب سفارش شده است. بر پایه این روایت، از دیرباز اعمال خاص اولین شب جمعه ماه رجب مورد توجه بسیاری از متشرعان بوده و هست. از حدود قرن هفتم به بعد، در اصالت روایت، نام گذاری این شب به لیلة الرغائب و برگزاری نماز آن، تردیدها و انتقاداتی شکل گرفت و گسترش یافت. تعداد قابل توجهی از حدیث پژوهان اهل تسنن در اثبات بی اعتباری این روایت کوشیده و برگزاری نماز رغائب را بدعت خوانده اند، اما شیعی مذهبان کمتر به مناقشه در این روایت پرداخته و بسیاری از آنان بر اساس قاعده تسامح به استحباب یا...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

مقدمه
«رغائب» جمعِ «رغیبة» از ماده «رغب» به معنای طلب کردن و داغ نهادن[1] و «رغب فیه و الیه» دارای مفهوم حریص بودن و «رغب عنه» کناره گیری و دوری جستن است. «رغیبه» به معنای عطای بسیار به جهت مطلوبیت و یا به جهت زیادی و وسعت آن است[2] و گاه به معنای ثواب عظیم نیز بکار می رود.[3] «لیلة الرغائب» را بدان جهت چنین نامند که خداوند در این شب به هر آن که بخواهد، بسیار عطا نماید.[4]
در سالهای اخیر، در میان فارسی زبانان، لیلة الرغائب به شب آرزوها معروف و مشهور شده است که نامگذاری مناسبی به نظر نمی رسد.[5] گاه نیز در میان عامه مردم این شب به عنوان زمان انتقال حضرت رسول اکرم(ص) از صلب پدر به رحم مادر شناخته می شود، اما در هیچ یک از کتب روایی و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

1. لیلةالرغائب نزد اهل تسنن
به نظر می رسد احیاء علوم الدینِ غزالی در قرن پنجم، قدیمی ترین مأخذی است که در میان اهل تسنن، به ذکر روایت لیلةالرغائب می پردازد.غزالی در این کتاب، پس از نقل روایت لیلةالرغائب می نویسد:
در نظر من این نماز مستحب است؛ چرا که در طول سال ها تکرار شده، اما به جهت آن که روایت آن خبر واحد است، رتبه اش پس از نماز تراویح و عیدین قرار دارد. اما مردم سرزمین قدس بر آن مواظبت کرده اند و لذا ترجیح دادم آن را بازگو کنم.[12]
پس از غزالی، کتب متعدد روایی اهل تسنن به نقل این نماز پرداخته اند که از جمله آن ها می توان به التجرید اشاره کرد.[13] اگر چه ممکن است از کلام نووی در کتاب المجموع چنین برآید که روایت رغائب در متون کهن...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

2. ادله انکار لیلةالرغائب نزد اهل تسنن
صاحب نظرانی از اهل تسنن که نماز لیلةالرغائب را بدعت و برگزاری آن را نهی کرده و گاه حتی خاص و ویژه بودن لیلةالرغائب را منکر شده و نام گذاری آن را مورد انتقاد قرار داده اند، دلایلی بر ادعای خویش ارائه نموده اند که در ذیل به واکاوی این دلایل پرداخته شده است:

2-1. ضعف سند و ساختگی بودن روایت
می توان گفت عمده ترین دلیل منکران روایت رغائب،جعلی دانستن این روایت است تا جایی که برخی از علمای اهل تسنن، بر جعلی بودن این روایت ادعای اجماع کرده اند.[30]
کنوی می نویسد:
این حدیث به اتفاق اکثر یا تمامی محدثان موضوع است و نظر مخالفان آن دارای اهمیت نیست.[31]
ابن جوزی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

2-2. ضعف محتوای روایت
گاه منتقدان روایت لیلةالرغائب به نقد متن آن پرداخته و برای اثبات مجعول بودن روایت لیلةالرغائب، درصدد یافتن قراینی در محتوای آن برآمدند؛ برخی ثواب عظیم وعده داده شده در این روایت را از موجبات کوتاهی عوام الناس در فرایض و دل خوش نمودن و اکتفا به اقامه این نماز دانسته و نیز گفته اند:
در این روایت سفارش شده که نماز لیلةالرغائب ما بین عشا و عتَمَه بجا آورده شود؛ در حالی که در روایات صحیح، پیامبر(ص) از نام گذاری مغرب به عشا و عشا به عتمه نهی کرده اند.[68]
برخی نیز گفته اند:
از آداب این نماز روزه داری در روز پنجشنبه است و این درحالی است که اگر ماه رجب در تابستان واقع شود، روزها به شدت گرم و طولانی است و روزه دار نمی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

2-3. عدم وجود روایت در منابع روایی
عبدالوهاب حافظ پس از مجهول خواندن راویان روایت لیلة الرغائب می نویسد:
همه کتاب ها را برای یافتن این روایت گشتم، اما آن را نیافتم.[81]
ابن اثیر نیز می نویسد:
این روایت را در کتاب رزین دیدم، اما در هیچ یک از کتب سته آن را نیافتم و لذا این روایت از این جهت مطعون است.[82]
همچنین ابن کثیر، نماز لیلةالرغائب را از مشهورات بدون اصل شماره کرده است.[83]
اشکال مطرح شده را می توان به دو بخش تفکیک کرد: یکی عدم وجود روایت در منابع روایی و دیگری عدم وجود روایت در صحاح سته؛ در حالی که اولاً، عدم وجود روایت در کتب سته، موجب ضعف روایت نیست، چه رسد به مجعول بودن آن؛ چرا که هرگز صاحبان کتب سته مدعی نشده اند که روایات...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

2-4. عدم گزارش عمل سلف به آن
برخی معتقدند که این نماز از قرن پنجم به بعد در بیت المقدس ساخته شده و هیچ یک از صحابه و تابعان به آن عمل نکرده اند. ابن تیمیه در این باره می نویسد:
رسول خدا (ص) و هیچ یک از صحابه، تابعان و ائمه مسلمانان آن را به جای نیاورده و برای این شب فضیلتی ذکر نکرده اند و روایت مذکور، به اتفاق اهل معرفت، مجعول است و لذا محققان معتقدند که نماز آن ناپسند و غیر مستحب است.[85]
ابن صلاح معتقد است که این نماز از سال 400 به بعد در شام ظهور یافت و سپس در سایر بلاد منتشر شد.[86] ابن الحاج نیز به نقل از طرطوشی می نویسد:
اولین بار این نماز در مسجد الاقصی، برگزار شد و فردی آن را بدعت نهاد.[87]
همچنین ابن رجب حنبلی می نویسد...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

2-5. تکرار یک سوره در یک رکعت
ابن الحاج یکی از دلایل بدعت بودن این نماز را عدم مطابقتش با مذهب مالک دانسته و می نویسد:
مالک تکرار یک سوره در یک رکعت را جایز نمی داند.[92]
در حالی که که اولاً حکم به عدم جواز تکرار سوره واحد، در رکعت واحد، مورد اختلاف علماست[93] و در ثانی مسأله جواز یا عدم جواز این امر، در نمازهای واجب قابل طرح است، نه نمازهای مستحبی؛ همان گونه که در روایتی از امام کاظم(ع) درباره فردی که در یک رکعت، دو سوره را قرائت کرده سؤال شد، ایشان فرمودند:
ان کانت نافلة فلا بأس.[94]
ترمذی نیز در کتاب خود بابی را تحت عنوان «قراءة سورتین فی رکعة» باز کرده است[95] و تردیدی در جواز قرائت تکرار یک سوره یا قرائت چند سوره در رکعت واحد،...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

3. لیلة الرغائب نزد شیعیان
قدیمی ترین منبع شیعی موجود که به بیان روایت فضیلت اولین شب جمعه ماه رجب و اعمال آن پرداخته، مفیدالعلوم و مبیدالهموم است که منتسب به «محمد بن عباس خوارزمی (م383ق)[97] است. این روایت، در این کتاب بدون ذکر سند و منبع نقل شده است.[98] منبع قدیمی تر دیگری که این روایت را نقل نموده، متعلق به قرن 6 و 7 است؛ «سید بن طاووس» در اقبال الاعمال آورده است:
وجدنا ذلک فی کتب العبادات مرویا عن النبی (ص) و نقلته انا من بعض کتب اصحابنا رحمهم الله...[99]
پس از وی ابن باقی(قرن 7) در اختیار المصباح الکبیر این روایت را بدون ذکر سند آورده و در انتها می نویسد:
ذکر شیئاً یطول بذکره الکتاب.[100]
علامه حلی(قرن7 و8) نیز در اجازه...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[FakhTeh]

4. ادله انکار لیلةالرغائب نزد شیعیان
گر چه حدیث پژوهان شیعی کمتر از سنی مذهبان به روایت لیلةالرغائب خدشه نموده اند، اما می توان دلایلی را که از سوی گروهی از آنان در تردید و یا انکار اعتبار روایت لیلةالرغائب مطرح شده است، در موارد ذیل خلاصه کرد:
4-1. ضعف سند روایت
علامه مجلسی که خود در بحار الانوار، نماز لیلةالرغائب را از طریق اجازه علامه حلی روایت کرده است.[114] در زاد المعاد، یکی از دلایل عدم نقل این نماز را عامی بودن طریق آن دانسته است و اجمالاً عدم اعتمادش را به اسناد تمامی روایات نمازهای ماه رجب نیز مطرح کرده است.[115] برخی برآن اند که برخورد دوگانه علامه در دو کتابش به...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.