متفرقه موسیقی عربی

[MONTE CRISTO]

موسیقی عربی به آن دسته از موسیقی اطلاق می‌شود که در جهان عرب شکل گرفته یا تداول داشته‌است.

بیاض در حال نواختن گیتار برای ریاض، تصویرسازی از حدیث بیاض و ریاض
موسیقی عربی در دوره‌های مختلف، بر حسب قدرت سیاسی حاکمان عرب و موضع آن‌ها راجع به هنر موسیقی، دوره‌های اوج و افول متعددی را پشت سر گذاشته‌است. همچنین در دوره‌های مختلف، موسیقی عربی از موسیقی ایران و روم شرقی تأثیری چشمگیر گرفته‌است و در مقابل، روی موسیقی آندلس و اروپا نیز اثر گذاشته‌است.

موسیقی سنتی عربی در دوران معاصر بر پایهٔ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

پیش از اسلام:

در دورهٔ پیش از اسلام، که به آن جاهلیت هم گفته می‌شود، پاگانیسم و بت‌پرستی در مناطق عرب‌نشین رواج داشت. رکود اقتصادی و فرهنگی جهان عرب در این دوران باعث شد که دانشی که در هزاره‌های قبلی به دست آمده بود از بین برود؛ از همین رو اطلاعات تاریخی زیادی راجع به موسیقی در دورهٔ پیش از اسلام در دست نیست.[۲] با این حال بیشتر مورخین هم‌عقیده هستند که تمدن عرب ابتدا بیشتر در جنوب شبه‌جزیرهٔ عربستان متمرکز بود و حدود سدهٔ اول تا دوم میلادی، به سمت شمال مهاجرت کرد و اقوام عرب به منطقه‌ای گسترده از حجاز، یمامه، عمان، و بحرین تا میانرودان ورود کردند. به این ترتیب فرهنگ ایشان نیز در آن مناطق گسترش یافت و بعدها توسط اقوام مختلف عرب نظیر نبطی‌ها و اهالی پالمیرا، و نیز اقوام دیگر نظیر...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

اگر چه این اقوام در مقایسه با خارجی‌ها در اقلیت بودند، اما قسمت زیادی از فرهنگ سامی را حفظ کردند. اهمیت فرهنگی حیره در این دوران چنین بود که بهرام گور زمانی که هنوز یک شاهزاده بود برای تعلیم هنر به حیره فرستاده شد. بعدها که بهرام گور در ایران بر تخت پادشاهی نشست، یکی از اولین تصمیماتش ارتقای جایگاه موسیقی‌دانان در دربار ساسانی بود. همزمان لخمیان که بر حیره حکم می‌راندند نیز جایگاه موسیقی در دربار را گسترش می‌دادند و با شعرا و موسیقی‌دانان مانند شاهزاده‌ها برخورد می‌کردند. در این دوره سازهایی همچون تنبور و چنگ هم به تدریج تداول یافتند.[۶]

در سوی دیگر میانرودان، منطقه‌ای که بعدها با نام شام و سوریه شناخته شد نیز متأثر از فرهنگ اعراب پیش از اسلام، به ویژه نبطی‌ها بود، اگر چه تأثیر فرهنگ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

همچنان که نزد سامیان نیز مرسوم بود، نزد عرب‌های جاهلیت موسیقی با اجنه مرتبط دانسته می‌شد و این تصور وجود داشته که موسیقی و شعر از طریق اجنه به ذهن هنرمندان متبادر می‌شود. به عقیدهٔ برخی، این رابطه بعدها در دوران اسلام هم دیده می‌شود و در چند جای قرآن نیز بین موسیقی و شعبده‌ها یا معجزه‌ها ارتباط برقرار شده‌است. واژه‌ای که برای توصیف صدای اجنه به کار می‌رفته عزف است که در عربی معاصر به عنوان نامی دیگر برای ساز ویولن به کار می‌رود. شایان توجه آن که در عهد عتیق نیز در کتاب امثال سلیمان، صدای روح‌القدس به صدای ساز کیتارا تشبیه شده‌است که نشان می‌دهد این نوع نمادگرایی ریشه‌ای باستانی دارد.

در این دوره کافرکیشان به کعبه‌های مختلف برای سفر حج می‌رفتند اگر چه کعبه‌ای که در مکه بوده جایگاه...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

در برخی روایات از داستان قوم عاد نیز چنین آمده که مردمان عاد ابتدا به خشکسالی شدیدی دچار شدند، و قرار شد که نمایندگانشان به مکه بروند تا از خدایگان مکه طلب باران کنند اما در آنجا از ایشان با مجالس ساز و آوازی که از جمله شامل آوازخوانی دختران بود پذیرایی شد و ایشان هدفشان از سفر را فراموش کردند و نهایتاً زمانی که از خدا طلب باران کردند، خدا از گناهان آن قوم به خشم آمد و طوفانی بر این قوم نازل کرد که تمامشان را از میان برد.

به نظر می‌رسد که حضور این دختران خواننده در فرهنگ اعراب این دوره چنان گسترده بود که نقش آن در بدو اسلام نیز مورد بحث بوده‌است. روایت شده که در جنگ بدر، سپاهیان قریش انواع آلات موسیقی با خود بردند و دختران خواننده همراهشان بودند که به سران مسلمین زبان‌درازی می‌کردند...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

نقش موسیقی‌دانان غیر عرب نیز از همان ابتدای اسلام بارز بود، از جمله نشیط فارسی که جزو شاخص‌ترین موسیقی‌دانان این دوره به‌شمار می‌رود.

پس از درگذشت پیامبر اسلام و در دوران خلفای راشدین، سخت‌گیری در مورد رعایت سنت پیامبر افزایش یافت و عده‌ای (از جمله ابن خلدون) اوج‌گیری منع موسیقی را به این دوره نسبت می‌دهند اگر چه برخی مورخین نظیر سید امیر علی شروع آن را پس از این دوره می‌دانند.[۲۱] شواهد تاریخی در این زمینه کافی نیستند، اما به نظر می‌رسد که در دوران ابوبکر، دست کم اجرای علنی موسیقی محدود شد، اگر چه نوحه‌خوانی از آنجا که مصداق غنا دانسته نمی‌شد کماکان مجاز بود. در تاریخ طبری داستان دو زن خواننده ذکر که شده در دوران ابوبکر هم دستشان قطع و هم دندان‌هایشان کشیده شد تا نه بتوانند ساز بزنند و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

فارمر معتقد است که تئوری موسیقی در این دوره به حدی پیشرفته نبود که برای فواصل مختلف نام‌های مجزا استفاده شود و فاصله‌ها بر اساس انگشت‌گذاری روی ساز نام می‌گرفتند (مثلاً «سبابه» به فاصله‌ای که با انگشت اشاره ایجاد می‌شد، و «وسطا» به فاصله‌ای که با انگشت میانی ایجاد می‌گشت اشاره می‌کردند) (همچنین ببینید: ریزپرده).[۲۷]

پس از خلفای راشدین، حکومت در جهان عرب به بنی‌امیه رسید. در این دوران پایتخت از مدینه به دمشق منتقل شد و گسترهٔ سرزمین‌های اسلامی از شرق تا رود سند و آمودریا و از غرب تا رشته‌کوه پیرنه گسترش یافت. این عوامل باعث تحولات فرهنگی در جهان عرب شدند، و همزمان روی فرهنگ اروپاییان نیز اثر گذاشتند؛ در این زمان اروپا در گذر به دوران رونسانس بود.[۲۸] معاویه در دربارش به صاحبان علوم و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

پایان حکومت بنی‌امیه، پایانی بود بر استیلای موسیقی عربی بر جهان عرب؛ پس از این دوران، ردپای موسیقی عربی را باید در آندلس جستجو کرد، جای که باقی‌ماندهٔ بنی‌امیه در آن صاحب نفوذ بودند. در مابقی سرزمین‌های اسلامی، تحول قدرت به خلافت عباسیان منجر شد به نفوذ بیشتر فرهنگ‌های ایرانی و بیزانس و در نتیجه موسیقی اصیل عربی سهم کمتری در این مناطق ایفا کرد.[۳۰]

اما مواجهه با فرهنگ ایرانی و بیزانس مزایایی برای موسیقی عربی نیز داشت. حدس زده می‌شود که موسیقی‌دانان عرب از دیرباز از کوک فیثاغورثی آگاه بودند. همچنین برخی از سازهای موسیقی عملاً از ایران به موسیقی عربی وارد شد. واژهٔ «دستان» که اعراب برای توصیف انگشت‌گذاری روی سازهای عود و تنبور به کار می‌بردند، در اصل واژه‌ای فارسی بود که برای توصیف...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

سفاح خود با فرهنگ خراسان آشنا بود، منطقه‌ای که در آن موسیقی و اسلام در کنار هم (و نه در تقابل با هم) بودند. در نتیجه خود او هم به موسیقی نگاه مثبتی داشت و گفته می‌شد که موسیقی‌دانان زبده به دربار او می‌رفتند تا پس از اجرای هنرشان هدیه‌ای نقدی از او دریافت کنند. با این حال، اوج تحولات از زمان خلیفهٔ بعدی (منصور) آغاز شد که به برمکیان در دربار جایگاهی ویژه داد. برمکیان در تحول موسیقی در دورهٔ عباسیان تأثیری چشمگیر داشتند. برمکیان در ساخت بیت‌الحکمه در دورهٔ هارون الرشید نیز نقشی کلیدی داشتند؛ در بیت‌الحکمه و در دورهٔ خلافت مأمون بود که رساله‌های موسیقایی آریستوکسنوس، ارسطو، اقلیدس، بطلمیوس و نیکوماخوس برای نخستین بار به زبان عربی ترجمه شدند و تئوری موسیقی یونان باستان در دسترس عدهٔ بزرگتری...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[MONTE CRISTO]

تا پیش از او موسیقی از راه تکرار قطعه‌هایی که استاد می‌نواخت آموزش داده می‌شد اما زریاب آموزش موسیقی را به سه بخش تقسیم کرد: ضرب‌آهنگ و متر آهنگ‌ها به همراه شعر در ابتدا آموزش داده می‌شد، سپس به ملودی پرداخته می‌شد و نهایتاً به موضوعات جانبی (زائده) پرداخته می‌شد.

دوران افول عباسیان با خلافت متوکل آغاز شد. این دوران با بازگشت خلفای اسلام به تفسیری متعصبانه‌تر از اسلام همراه است. در این دوران سازهای موسیقی شکسته شدند، و موسیقی تدریجاً نقش کمتری در دربار خلفا پیدا کرد اگر چه هرگز حذف نشد. پایتخت نیز به موصل در جنوب عراق منتقل شده‌بود.[۴۰] ضعف سیاسی خلفای عرب، راه را برای اثرگذاری فرهنگ‌های بیشتر همراه می‌کرد. در این دوران ترک‌ها روز به روز قدرتمندتر می‌شدند و این پدیده، با تأثیر بیشتر...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.