متفرقه |ادبیات |

[miss_rahil]

بسم الله الرحمن الرحیم


آرایه‌های ادبی یا صناعات ادبی یا صنایع ادبی در ادبیات فارسی بکار بردن فنونی است که رعایت آنها بر جلوه‌ها و جنبه‌های زیبایی و هنری سخن می‌افزاید. صنایع ادبی دو دسته تناسب‌هایی آوایی و معنایی است.

و شامل دو دسته:
لفظی و معنوی می‌باشد!
آرایه‌های لفظی
واج‌آرایی (نغمهٔ حروف)
سجع
ترصیع
جناس
جناس تام
جناس غیر تام (ناقص)
جناس محرّف
جناس اختلافی یا جناس ناقص به حرف
جناس افزایشی، یک واژه یک حرف بیش از دیگری دارد
یک واژه از ترکیب دو واژه دیگر به دست می‌آید
دو واژه از نظر آوایی یکسان اما از نظر املایی متفاوت‌اند
اختلاف دو واژه در جابه‌جایی حروف است
تخلص
آرایه‌های معنوی
مراعات نظیر و تناسب
تضاد
متناقض‌نما (پارادوکس)
عکس
لف‌ونشر
تلمیح (اشاره)
تضمین
اغراق...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

واج آرایی (نغمه حروف)

به تکرار یک واج صامت یا مصوت در یک بیت یا عبارت گفته می‌شود به گونه‌ای که

طنین آن در گوش بر جای بماند و باعث پیدایش موسیقی آوایی در آن بخش از سخن شود

رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود

قیامت قامت و قامت قیامت قیامت می كند این قد و قامت

خیزید و خز آرید كه هنگام خزان است باد خنك از جانب خوارزم وزان است

سجع

سجع در لغت به معنای آواز کبوتر است. در ادبیات هر گاه واژه‌های پایانی دو قرینه کلام در واج یا واج های آخر مشترک باشند آرایه سجع پدید می‌آید و آن دو جمله را مسجع می‌خوانند. معمولا هر قرینه از یک جمله تشکیل می‌شود. اما گاهی نیز یک قرینه از دو یا چند جمله کوتاه پدید آمده است. همچنین در اغلب نمونه‌های نثر مسجع...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

تشبیه

در تشبیه دو مورد پر پایه اشتراکی که در صفتی دارند به هم مانند می‌شوند مورد اصلی را مشبه و موردی که مشبه به ان تشبیه می‌شود مشبه به می نامند.صفت مشترک میان مشبه و مشبه به دلیل شباهت یا وجه شبه نامیده می‌شود.یا گاهی از واژه‌های از قبیل «مثل»،«مانند»...استفاده می‌شود.که به آنها ادات تشبیه گویند.



حس آمیزی

هر گاه موضوعی را که مربوط به یکی از حواس است.به چیزی نسبت دهیم که با ان حس قابل احساس نباشد،آرایه حس آمیزی آفریده می‌شود که در زبان روزمره نیز کم کاربرد نیست.

مزه پیروزی را چشید.

در این عبارت «مزه» که مربوط به حس چشایی است به پیروزی نسبت داده شده است.اما پیروزی با حس چشایی قابل احساس نیست.

کنایه

جملات و عباراتی که منظور نویسنده یا گوینده از بیان آنها،چیزی...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

استعاره

هر گاه واژه‌ای به دلیل شباهتی که با واژه دیگر دارد به جای آن به کار رود استعاره پدید می‌آید. مثال:

سبک تیغ تیز از میا ن برکشید // بر شیر بیدار دل بر درید

شیر بیدار دل استعاره برای سهراب است

ایهام

هر گاه واژه یا ترکیبی که دارای دو معنی است به گونه‌ای در کلام به کار رود که هر دو معنا از ان قابل برداشت باشد آرایه ایهام شکل می‌گیرد.گاهی منظور اصلی تنها یکی از ان دو معنا است و گاهی هیچ یک بر دیگری برتری ندارد.

غرق خون بود و نمی‌مرد ز حسرت فرهاد گفتم افسانه شیرین و به خوابش کردم

شیرین: زیبا و دلنشین، معشـ*ـوقه فرهاد

مثل

هر گاه شاعر یا نویسنده درسخن خود از «ضرب المثلی» استفاده کند و یا بخشی از سخن او آنقدر معروف باشد که به عنوان ضرب المثل به کار رود، آن...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

اغراق

هنگامی که شاعر یا نویسنده، صفتی را در فرد یا پدیده‌ای آنچنان برجسته نشان دهد که در عالم واقع امکان دستیابی به آن صفت در آن حد و اندازه وجود نداشته باشد، آرایه اغراق آفریده می‌شود. البته این ادعای غیر ممکن باید به گونه‌ای بیان شده باشد که باعث افزایش گیرایی سخن گردد وشعار گونه وغیر واقعی جلوه نکند

بخواهد هم از تو پدر کین من چو بیند که خشت است بالین من

(اغراق در ممکن نبودن رهایی از انتقام پدر)

تلمیح (اشاره)

هر گاه با شنیدن بیت یه عبارتی به یاد داستان و افسانه، رویدادی تاریخی و مذهبی یا آیه و حدیثی بیفتیم، بدون آنکه آن موضوع مستقیماً تعریف شده باشد، آن بیت یا عبارت دارای آرایه تلمیح است

پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت ناخلف باشم اگر من به جوی نفروشم

(اشاره...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

تشخیص(انسان نمایی)

هر گاه با نسبت دادن عمل،حالت یا صفتی انسانی به یک غیر انسان،به آن جلوه انسانی ببخشیم،آدم نمایی شکل می‌گیرد.

طعنه بر طوفان مزن،ایراد بر دریا مگیر بـ*ـوسـه بگرفتن ز ساحل موج را دیوانه کرد

دیوانگی و بــوسـه گرفتن به موج نسبت داده شده است و طبیعتاً بــوسـه گرفتن موج،بـ*ـوسـه دادن ساحل را به همراه دارد.

پس در مصراع دوم به ساحل و موج حالت و رفتاری انسانی نسبت داده شده است.

تضاد

هر گاه دو واژه با معنای متضاد در یک بیت یا عبارت به کار رود آرایه تضاد پدید می‌آید

در نومیدی بسی امید است

تكرار

هرگاه كلمه ای دوبار یا بیشتر در كلام بیاید به گونه ای كه برموسیقی درونی بیفزاید و تأثیر سخن را بیشتر كند تكرار نامیده می شود .

مثال:

اشك چون دریا و غم...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

آرایه‌های ادبی در قرآن
خود المعتزّ تعريف «مطابقه» را كه يك صنعت بديعی است از خليل بن احمد و تعريف «مذهب كلامی» را كه آن نيز يكی از صنايع است از جاحظ نقل می‏كند.۲

كاری كه المعتزّ كرد اين بود كه با نوشتن كتاب البديع به اين مطالب متفرقه نظم خاصی داد و آن را به عنوان يك علم، فصل‏ بندی كرد. او خود در آغاز كتاب اذعان كرده است كه دانشمندان جديد آنچه را او در كتاب خود آورده، بديع ناميده ‏اند.۳

المعتزّ در اين كتاب از هفده نوع صنعت بديعی نام بـرده است. پس از المعتزّ، اين علم نيز مانند همه علوم ديگر سير تكاملی خود را ادامه داد. قدامة بن جعفر با نوشتن كتاب نقد الشعر سيزده نوع و ابو هلال عسكری در كتاب الصناعتين هفت نوع ديگر بر آن افزودند. همچنين افرادی مانند ابن رشيق قيروانی در كتاب العمدة و ابن...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

ظاهر اين است كه بديعيه سرايی در شعر فارسی جلوتر از شعر عربی بوده است. نخستين بديعيه عربی كه بسيار استوار و مشتمل بر همه يا بيشتر صنعت‏هاست مربوط به صفی الدين حلی از شعرای قرن هشتم است كه شيعی مذهب بود. او بديعيه خود را كه مشتمل بر يكصد و پنجاه نوع صنعت بديعی است، در مدح پيامبر اسلام(ص) در وزن بسيط در ۱۴۵ بيت سرود كه با اين مطلع آغاز می‏شود: واقر السلام علی عرب بذی سلم ان جئت سلعا فسل عن جيرة العلم نام اين بديعيه «الكافية البديعة فی مدح خير البرية» است كه متن آن در انوار الربيع سيد علی خان آمده و جداگانه نيز چاپ شده است. گويا پيش از اين بديعيه، بديعيه ‏های عربی ديگری نيز وجود داشته كه در اين حد جامع نبوده‏اند,۱۱

بعدها نيز به پيروی از حلی بديعي های بسياری نوشته شده است كه علامه امينی از...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

پس از مطرزی بديعيه‏های ديگری نيز در فارسی سروده شد كه بديعيه سلمان ساوجی و اهلی شيرازی كه هر كدام در جای خود كاری بديع و شگفت‏انگيزند، از جمله آنها به شمار می‏روند. بعضی از ادبای عرب و فارس كارهای شگفت ديگری نيز انجام دادند؛ از جمله اين كه قصيده‏ها يا خطبه‏هايی بدون الف يا بدون نقطه پديد آوردند كه بعضی از آنها به حضرت اميرالمؤمنين(ع) نسبت داده شده است. واصل بن عطا كه خود مخرج حرف راء نداشت به گونه‏ای سخن می‏گفت كه از اين حرف كمتر استفاده شود,۱۴

از جمله اين كارهای حيرت‏انگيز كتابی است به نام سواطع الالهام در تفسير قرآن كريم كه همه قرآن را در بر می‏گيرد. در اين كتاب از اول تا آخر از حروف بی‏نقطه كه به آن حروف مهمله می‏گويند، استفاده شده است. اين كتاب توسط شخصی به نام ابوالفضل فيضی كه از...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[miss_rahil]

اكنون ما در اين جا از ميان انواع صنايع بديعی كه در قرآن وجود دارد به ده نوع آن به عنوان نمونه اشاره می‏كنيم:

۱ ـ تجنيس تجنيس يا جناس عبارت است از آوردن دو كلمه مشابه در يك جمله كه هر كدام معنای خاصی داشته باشد و آن انواع و اقسامی دارد كه در اين مقال فرصت پرداختن به آنها نيست. در قرآن كريم انواع جناس به كار رفته است. آيات زير را می‏توان به عنوان نمونه ذكر كرد:

اثّاقلتم الی الارض ارضيتم بالحيوة الدنيا (توبه / ۳۸) كه قرار گرفتن «الارض» در كنار «ارضيتم» جناس تغاير است.

ان ربّهم بهم (عاديات,۱۱) لكنّا كنّا مرسلين (قصص.۴۵) كه از باب جناس تحريف است.

وهم يحسبون انهم يحسنون صنعا (كهف / ۱۰۴) كه از باب جناس تصحيف است۱۷.

وهم ينهون عنه وينأون عنه (انعام / ۳۶) كه از باب جناس مشابه است,۱۸

۲ ـ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.