تفسیر شعر تفسیر غزل ۷۲ دیوان حافظ

[SETAYESH.MO]

بیت اول

راهیست راه عشق که هیچش کناره نیست
آنجا جز آنکه جان بسپارند چاره نیست​

راهِ عشق، راهی است که هیچگونه نهایت و پایانی ندارد و در این راه جز تسلیم جان، چاره نیست. یعنی کسی که به راهِ عشق قدم نهاد باید از جان بگذرد تا به مطلوب واصل گردد.

 

[SETAYESH.MO]

بیت دوم

هر گه که دل به عشق دهی خوش دَمی بُوَد
در کار خیر حاجتِ هیچ استخاره نیست​

هر وقت دل به عشق بسپاری، آن زمان، زمانِ خوش است یعنی آن دمی که عاشق می‌شوی بهترین کار است و در کاری که خیر است حاجتِ به هیچ استخاره‌ای نیست. حاصل کلام: دل به عشق دادن یک مصلحت خیر است و در این باره معطلی برای استخاره زدن و تأخیر جایز نیست.

 

[SETAYESH.MO]

بیت سوم

ما را ز منعِ عقل مترسان و می‌بیار
کان شحنه در ولایتِ ما هیچ کاره نیست​

ما را از اینکه عقل مانعِ عاشق شدن است و عشق را منع می‌کند نترسان. می‌ بیاور که در ولایت ما عقل، شحنه‌ای است که لیاقت و شایستگی کار را ندارد یعنی هیچ کاره است. مراد این است که در کارخانه عشق، عقل نفوذ ندارد.

 

[SETAYESH.MO]

بیت چهارم

از چشم خود بپرس که ما را که می‌کشد
جانا گناهِ طالع و جُرمِ ستاره نیست​

از چشم خود سؤال کن که ما را چه کسی می‌کشد یعنی آن که ما را هلاک می‌کند چشم تو است. نه طالع گناهی دارد و نه ستاره جرمی مرتکب شده. پس این همه شکایت ما از چشم تو است و نه از طالع و ستاره.

 

[SETAYESH.MO]

بیت پنجم

او را به چشم پاک توان دید، چون هلال
هر دیده جایِ جلوه آن ماه پاره نیست​

آن جانان را همچون هلال ماه نو فقط با چشمِ پاک می‌توان دید؛ هر چشمی جلوه‌گاهِ آن ماه‌پاره نیست یعنی هرچشمی نمی‌تواند جلوه او را ببیند. یعنی او جسم لطیف است و برای دیدن جسمِ لطیف، چشمِ لطیف بایست. [جلوه = با ناز و فخر راه رفتن]

 

[SETAYESH.MO]

بیت ششم

فرصت شمر طریقه رندی که این نشان
چون راهِ گنج بر همه کس آشکاره نیست​

راه رندی را غنیمت بشمار، زیرا این نشانِ رندی، چون راهِ گنج برای همه کس واضح و آشکار نیست یعنی این یک سعادت است که، چون دفینه برای هر کس میسر نمی‌شود.

 

[SETAYESH.MO]

بیت هفتم

نگرفت در تو گریه حافظ به هیچ رو​

حیرانِ آن دلم که کم از سنگِ خاره نیست​

گریه حافظ به هیچ وجه به تو تأثیر نکرد. از آن دل تو در شگفتم که در سختی کمتر از سنگ خارا نیست. [خاره = سنگ سیاره را گویند، محکم‌ترین سنگ]