آموزشی سیره معصومین "علیهم السلام"

[بیداد]

به تنهایی روشن است که معصومان (ع) قابل پیروی و قابل الگوگیری هستند. اگر برای انسان‌های عادی ممکن نبود که آن‌ها را الگوی خود قرار بدهند، هیچ وقت خدای متعال، پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع) را به عنوان الگو معرفی نمی‌کرد و ما را به همراهی با آن‌ها دعوت نمی‌نمود. زیرا خداوند امر به محال نمی‌کند.


نکتۀ دیگری که در پاسخ به این اشکال باید بدان توجه بشود، اینکه این اشکال فرافکنی است. اهل‌بیت دارای مراتبی هستند. ممکن است در بعضی مراتب یا در همۀ مراتب نتوانیم به مقام شامخ آن‌ها دست یابیم امّا این حقیقت را نباید از نظر دور داشت که امیر المؤمنین (ع) در این خصوص می‌فرماید:


إنّکم لَن تَقدِروا عَلَى ذَلِك‏ وَ لَكِن أَعِينونی بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[بیداد]

اهل‌بیتِ عصمت و طهارت (ع) نیز بارها در روایات خود فرمودند که شیعیان ما کسانی هستند که از ما پیروی بکنند و امر ما را اطاعت بکنند، به سخن و قول ما گوش فرابدهند. امیر المؤمنین (ع) فرمود:


أَسعَدُ النَّاسِ مَن عَرَفَ فَضلَنا وَ أَخلَصَ حُبَّنا وَ تَقَرَّبَ إِلَى اللَّهِ بِنا وَ عَمِلَ بِما إِلَيهِ نَدَبنا وَ انتَهَى عَمَّا عَنهُ نَهَينَا فَذَاكَ مِنَّا [51]


سعادتمندترینِ مردم کسی است که فضائل ما را بشناسد، و خالصانه به ما محبت ورزد، و با توسل کردن به ما به درگاه خدا تقرب جوید، و به آنچه گفتیم عمل کند، و از آنچه نهی کردیم دوری گزیند. پس چنین کسی از ماست.

 

[بیداد]

پنج وظیفه را امام (ع) برای سعادتمند برمی‌شمارد: معرفتِ ما، محبّت به ما، توسّل به ما، عمل به حرف‌های ما، و ترک‌ کارهایی که ما از آن نهی کرده‌ایم. این سخن حضرت گویای این حقیقت است که هر کس به اندازۀ همّت و تلاش خود باید در زندگی‌اش از معصومان (ع) الگو بگیرد. پیش‌تر اشاره شد که خدای -تبارک و تعالی- برای الگو گرفتن از پیغمبر سه شرط قرار داده است:


«لَقَد كانَ لَكُم فی رَسولِ اللَّـهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كانَ يَرجُو اللَّـهَ وَاليَومَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّـهَ كَثيرًا»[52]


یقیناً برای شما در [روش و رفتار] پیامبر خدا الگوی نیکویی است برای کسی که همواره به خدا و روز قیامت امید دارد؛ و خدا را بسیار یاد می کند.

 

[بیداد]

از این آیه بر می‌آید که الگوگیری از ایشان امکان‌پذیر است؛ اما هر کس به فراخور همت و درجۀ خود. اصحاب ائمّه (ع) هم یکسان نبودند. سلمان و مقداد و اباذر یکی نیستند. یکی کاملاً تبعیّت می‌کند، مثل ابن ابی یعفور، و یکی پایین‌تر است، مانند مفضّل. ما نمی‌توانیم مفضّل و ابن ابی یعفور را نمرۀ یکسان بدهیم؛ این دو قطعاً با هم تفاوت دارند و هم‌درجه نیستند. این حدیث که می‌فرماید سَلمَانُ مِنّا أَهلَ البَيتِ[53] ، خود دلیل واضحی است بر اینکه الگوپذیری از معصومان (ع) امکان‌پذیر و دست‌یافتنی است. این‌که قرآن کریم می‌فرماید:


فَمَن تَبِعَنی فَإِنَّهُ...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[بیداد]

3. تعارض اسوه داشتن با مذمّت تقلید​

مطرح‌کنندگان سومین اشکال، اسوه‌پذیری را گونه‌ای تقلید انگاشته و از آنجا که تقلید مذموم است و قرآن مجید نیز مشرکان را برای تقلید از پدران خود مذمت کرده است، پس نتیجه می‌گیرند اسوه داشتن ناروا و نکوهیده است. به عبارت دیگر این اشکال می‌خواهد بگوید که اگر تقلید و پیروی، امر نامطلوب و مذمومی است، چگونه به پیروی از سیره اهل‌بیت (ع) توصیه می‌کنید؟


پاسخ این شبهه آن است که واژۀ تقلید لفظی مشترک برای معانی گوناگون است. برخی از آن معانی نامطلوب است و اخلاقاً توصیه نمی‌شود. قرآن کریم هم آن‌ها را نکوهیده است. حال چه مواردی از تقلید مذموم است؟ شماری از موارد مذموم تقلید عبارت‌اند از:


1.‌ تقلید از آداب و رسوم ناپسند گذشتگان. گذشتگان پاره‌ای...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[بیداد]

2.‌ تقلید از افرادی خاص برای کسب شهرت و اعتبار، که غالباً ناشی از ضعفِ شخصیت و فقدانِ هویت است. بارها می‌شنویم که کسی از فلان شخص تقلید می‌کند یا فلان جوان خود را مانند آن هنرپیشه کرده است، یا آرزو دارد شبیه فلان فوتبالیست شود. اغلب این موارد برای کسب شهرت است، نه اینکه واقعاً او را قبول داشته باشد. عمدتاً در پی آن است که از شهرت او استفاده بکند. تقلید برای شهرت هم امری بیهوده و ناستوده است.


3. تقلید کورکورانه در راستای منافع حزبی و جناحی. مبنای این نوع از تقلید همراهی و عضویت در گروه یا حزب خاصی است. گاهی بر اساسِ این همراهی از کسی تقلید می‌شود که مبنای نادرستی برای تقلید است.

 

[بیداد]

این سه تقلید هر سه مذموم است. امّا دسته‌ای از تقلیدها عاقلانه و منطقی است، برای مثال ما در پزشکی مقلّد هستیم، هر چه پزشک می‌گوید انجام می‌دهیم. از مهندس‌ها نیز تقلید می‌کنیم. به طور کلی در همۀ امور، تقلیدِ به معنای رجوع به متخصّص آن امر یا فن، مذمّت شده نیست، بلکه ضروری و ناگزیر است. این آیۀ قرآن دلیلی آشکار بر این موضوع است:


«أَ فَمَن يَهدی إِلَى الحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لا يَهِدِّی إِلاَّ أَن يُهدى»[55]


آیا کسی که به راه حق هدایت می‌کند، سزاوار است که از او پیروی بشود یا کسی که راه نمی‌یابد مگر آنکه خود هدایت شود؟

 

[بیداد]

از این رو قرآن کریم در آیۀ «أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأَمرِ مِنكُم»[56] اطاعت شدن را فقط برای خدا و پیغمبر و اولو الامر دانسته است. لذا پیام این آیۀ پیشین-سورۀ یونس، آیۀ35- برای همۀ حوزه‌های زندگی انسان سودمند است. خدای سبحان در این آیه به کسانی که خواهانِ سعادت و حقیقت‌اند به پیروی از کسانی که راه حق را می‌شناسند امر می‌کند. این پیروی کاملاً عاقلانه است و هیچ ایرادی ندارد. به عبارت دیگر پیروی از اهل‌بیت (ع)، پیروی از عقل و حقیقت است و این نوع تقلید، تقلید مذمومی نیست.

 

[بیداد]

4. اختلاف روش در سیره معصومین (ع)​

شبهۀ دیگر اینکه می‌گویند: بر فرض که سیره اهل بیت (ع) حجّت است، و نیز پذیرفتیم که باید به آن‌ها اقتدا کرد. آیا عمل به سیره آن‌ها ممکن است؟ در رفتار اهل‌بیت (ع) تعارض هست. ‌جایی صلح می‌کنند، اما در جای دیگر می‌جنگند. یک‌جا زندان رفتن را تحمل کرده‌اند، یک‌جا ولایت‌عهدی را پذیرفته‌اند. در یک جای دیگر زندگی امام صادق (ع) را نسبتاً مرفّه می‌بینیم، از آن سو زندگی امیر المؤمنین (ع) زاهدانه و فقیرانه‌ بود. این اشکال مهمّی است و همواره مطرح بوده است.


متأسّفانه امروز هم بعضی‌ها از تاریخ استفادۀ ابزاری می‌کنند. برای مثال حادثه‌ای اکنونی را به داستانی در صدر اسلام تشبیه می‌کنند. اما همان حادثه را با نگرشی دیگر با عملکردی متفاوت شبیه کرده و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[بیداد]

به عبارتی می‌شود در زوایای تاریخ گشت و مواردی را مطابق با میل پیدا کرد و از آن‌ها نتیجۀ دلخواه خود را یافت. این کار خیلی هم مشکل نیست. استفادۀ ابزاری از تاریخ امروزه در میان جناح‌ها و گروه‌ها شیوع فراوانی دارد. هر کسی برای توجیه کار خود جریانی را از تاریخ مطرح می‌کند. کسی ممکن است برای توجیه خودروی گران‌قیمت خود بگوید: ابی عبدالله ذو الجناح داشت. یا دیگری بهترین خانه را استفاده بکند و در توجیه آن بگوید: مثلاً زندگی امام صادق (ع) این‌‌گونه بود. کسی نیز ممکن است زهدِ افراطی و دنیاگریزی ناصحیحش را به زندگی زاهدانۀ برخی از امامان نسبت دهد و ادعای پیروی از آنان کند. به هر حال این تفاوت سیره امامان (ع) و پیروان آن‌ها گاهی اعتراض برخی افراد را برانگیخته است.