کهن و باستانی معرفی زبان‌های ایرانی

[YEGANEH SALIMI]

زبان‌های ایرانی (به انگلیسی: Iranian یا Iranic languages)، یکی از شاخه‌های زبان‌های هندوایرانی از خانواده بزرگ زبان‌های هندواروپایی است و توسط مردمان ایرانی تکلم می‌شود. زبان‌های ایرانی به چهار دوره پیشا ایرانی، ایرانی کهن، ایرانی میانه و ایرانی نو دسته‌بندی می‌شوند. منظور از اصطلاح زبان‌های ایرانی یا زبان‌های ایرانی‌تبار، گروهی از زبان‌ها است که همگی ریشه در یک زبان باستانی به نام زبان نیا-ایرانی داشته‌اند و به معنی زبان‌های مرتبط با واحد سیاسی کشور امروزی ایران نیست.

زبان‌های ایرانی
اقوام:
مردمان ایرانی
پراکنش:
آسیای غربی، قفقاز، آسیای مرکزی و آسیای جنوبی
تبار:
هندواروپایی
زبان‌های هندوایرانی
زبان‌های ایرانی
نیا:
زبان نیاایرانی
زیرگروه‌ها:
زبان‌های ایرانی غربی
زبان اوستایی (مرکزی)...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

کشورها و مناطقی که در آنها یک زبان ایرانی زبان رسمی یا زبان اغلب گویشوران است.
زبان‌های ایرانی دو ریشه مشترک باستانی دارد و به گویش‌های مختلف و هر گویش به لهجه‌های مختلف استعمال می‌شود. بعضی از گویش‌های زبان ایرانی به خاطر تفاوتهای ظاهری در نحوه استفاده از عبارات و ترکیب‌ها، امروزه خود به عنوان یک زبان نام برده می‌شوند.

زبان‌های ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در تاجیکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، ترکستان چین و شبه‌قاره هند هم می‌توان یافت.

مهم‌ترین زبان‌ها، لهجه‌ها و گویش‌های ایرانی نو عبارتند از: فارسی (پارسی، دری یا تاجیکی)، لاری، کُردی، تاتی، لکی، پشتو، بلوچی، آسی، لری، مازنی، تالشی و گیلکی و بختیاری است.

 

[YEGANEH SALIMI]

امروز زبان‌های ایرانی بیشتر با خط عربی، لاتین، و سیریلیک نوشته می‌شوند.

زبان‌های ایرانی بیشتر در کشورها و مناطق ایران، افغانستان، تاجیکستان، باختر پاکستان، کردستان ترکیه، کردستان عراق، کردستان سوریه و بخش‌هایی از آسیای میانه و قفقاز روایی دارد.

سه زبان از زبان‌های ایرانی به عنوان زبان رسمی هم‌اکنون در چهار کشور استفاده می‌شود. این زبان‌ها عبارت‌اند از فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان، پشتو در افغانستان و کردی در عراق.

در سال ۲۰۰۸ میلادی برآورد شد که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن به زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند. بنیاد تابستانی زبان‌شناسی (SIL International) در سال ۱۳۸۴ برآورد کرده‌است که امروزه به حدود ۸۷ گونه از زبان‌های ایرانی سخن گفته می‌شود؛ که شمار سخنوران بزرگترین این زبان‌ها...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

پر گویش‌ترین زبان‌های ایرانی
جمعیت گویش وران پنج زبان اول پرگویش این گروه زبانی به میلیون نفر به شرح زیر می‌باشد:

ردیف نام جمعیت (۲۰۲۰)
زبان‌های ایرانی
۱ زبان فارسی ۱۰۰+
۲ زبان پشتو ۵۰
۳ زبان کردی ۴۰
۴ زبان بلوچی ۱۰
۵ زبان لری ۳
سایر سایر زبان‌های ایرانی نامشخص
کل زبان‌های ایرانی ۲۰۰+
پیشینه

زبان‌های هندواروپایی

پراکنش تاریخی زبان‌های ایرانی ۱۰۰ سال پیش از میلاد، رنگ نارنجی نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی شرقی: سرمتی، سکائستان، باختر و رنگ قرمز نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی غربی: شاهنشاهی اشکانی است.

 

[YEGANEH SALIMI]

دوره استقرار اقوام ایرانی در فلات کنونی ایران از هزاره سوم پ. م تا پایان شاهنشاهی هخامنشی در سده چهارم پ. م را در بر می‌گیرد. از زبان‌های ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده‌است: زبان مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان. از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان‌روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی در آثار دیگران برجای مانده‌است. اما از زبان‌های اوِستایی و پارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زبان اوِستایی، گویش مردم اطراف دریاچه هامون در سیستان بوده[نیازمند منبع] و زرتشت کتاب خود را به این زبان نوشته‌است.

 

[YEGANEH SALIMI]

پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده‌است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نبشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد. درهمین زمان زبان‌های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می‌پیموده‌است، مانند زبان‌های بلخی، سغدی، زبان پارتی و خوارزمی.

زبان‌های ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

زبان‌های ایرانی باستان
زبان‌های ایرانی میانه
زبان‌های ایرانی نو (شرقی و غربی)
این دسته‌بندی مطلقاً از لحاظ زمانی نیست، بلکه از نظر زبان‌شناسی هم هست.

ایرانی باستان
زبان نیاایرانی نیای مستقیم این دسته از زبان‌های ایرانی است.

 

[YEGANEH SALIMI]

از جمله زبان‌های این دسته عبارت‌اند از زبان‌های اوستایی (که تنها از طریق متون اوستا به ما رسیده‌است)، فارسی باستان (که بیشتر از طریق کتیبه‌های هخامنشی به ما رسیده‌است)، سکایی باستان، و مادی (که فقط چند واژهٔ آن، آن هم از طریق چند وام‌واژه در فارسی باستان و چند واژهٔ ذکر شده در منابع یونانی و میان‌رودانی به دست ما رسیده‌است).

ایرانی میانه
زبان‌های ایرانی میانه به دو گروه تقسیم می‌شوند:

گروه ایرانی میانه غربی، شامل پارتی (یا پهلوی اشکانی) و پارسی میانه (یا پهلوی)
گروه ایرانی میانه شرقی، شامل سغدی، سکایی (یا ختنی)، خوارزمی و باختری (یا بلخی)
ایرانی نو ویرایش

 

[YEGANEH SALIMI]

زبان‌های ایرانی نو به دو دسته بخش می‌شوند:

شرقی
غربی
زبان‌های ایرانی نو با این که در ایران، افغانستان و تاجیکستان متمرکز شده‌اند اما گستره جغرافیایی بسیار وسیع‌تری را در بر می‌گیرند شامل مناطقی در قفقاز، آسیای میانه، ترکستان چین، پامیر، ترکیه، سوریه، عراق و شبه قاره هند.

زبان‌های ایرانی‌تبار شرقی

دسته شرقی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو که اغلب در کشورهای افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و گرجستان رایج‌اند یه چند گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

پشتو (یا پختو)
آسی (یا استی)
اُرموری و پراچی
یِدغه و مونجی (یا مونجانی)
زبان‌های پامیری
یغنابی
زبان‌های ایرانی‌تبار غربی
زبان‌های ایرانی‌تبار غربی به دو گروه دسته‌بندی می‌شوند:

 

[YEGANEH SALIMI]

گروه شمال غربی:
این گروه شامل زبان‌ها و گویشهای کردی، آذری باستان، تفرشی، خوانساری، آرانی، بیدگُلی، گَزی، دری زرتشتی، سیوندی، تبری (مازندرانی)، گیلکی، لکی، تالشی، زازا-گورانی، پارتی، سمنانی، تاتی و بلوچی می‌باشد.

گروه جنوب غربی:
این گروه شامل زبان‌ها و گویشهای فارسی/پارسی، فارسی نو، تاتی قفقاز، لاری و لری می‌باشد.

رسم‌الخط
زبان‌های ایرانی دارای رسم‌الخط‌های گوناگون هستند. از جمله خط میخی (در مورد پارسی باستان)؛ خط آرامی (در مورد نخستین کتیبه‌های پارسی میانه، پارتی، سغدی، و خوارزمی)؛ دو نوع خط سریانی، سطرنجیلی (در مورد پارسی میانه، پارتی، باختری، سغدی و فارسی نو) و نستوری (سغدی مسیحی و فارسی نو)؛ خط عبری (در مورد فارسی نو و لهجه‌های محلی)؛ خط عربی (در مورد فارسی نو، خوارزمی، کُردی،...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[YEGANEH SALIMI]

زبان‌های ایرانی در ایران امروز

اتنولوگ
اتنولوگ جمعیت فارسی زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۵۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی بیش از ۶۲ درصد می‌داند. اِتنولوگ (به انگلیسی: ethnologue) از معتبرترین دانشنامه‌های موجود در جهان است که داده‌های آماری از تعداد گویشوران زبان‌های مختلف را به صورت اینترنتی منتشر می‌کند.

جمعیت گویشوران زبان‌های ایرانی و غیرایرانی
جمعیت ایران در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی، طبق تخمین‌های متفاوت بین ۷۹ تا ۸۱ میلیون نفر بوده‌است. اتنولوگ جمعیت گویشوران زبان‌های مختلف در ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی را به ترتیب زیر بیان کرده‌است. به این نکته توجه شود که بین قومیت و گویشور تفاوت وجود دارد و برای نمونه میزان جمعیت آذری زبانان در جدول لحاظ شده‌است در حالی که جمعیت آذری تباران اندکی بیش...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.