متفرقه انواع ادب غِنايي درغزليات حافظ

[Harry_QW]

فرشيد ورد، در كتابِ «نقش آفريني هاي حافظ » در بحثي تحت عنوان : « نبود وحدت در بعضي از غزل ها ي حافظ» كه موضوعات ومضامين غنايي متنوعي را باعث گرديده است ، مي نويسند:« از ويژگي هاي غزل حافظ و برخي از شاعران ديگر نبود يا كمبود وحدت و ارتباط معنوي بين ابيات آن است به اين معني كه گاهي در يك غزل چند مطلب مختلف بيان مي شود كه حتي گه گاه متضاد نيز هستند. در ديوان او بيتي عرفاني در كنار بيتي خيامي نشسته است و اين ويژگي سبب گسستگي موضوعي كار او شده است؛ زيرا در شعر و هنر كلاسيك، وحدتِ اجزاي سخن يكي از امتياز هاي بزرگ آن است. در صائب اين گسستگي موضوعي به مراتب بيشتر است در حالي كه در غزليات سعدي و مولوي يكپارچگي هنري بيشتري به چشم مي خورد. اما همين عيب يعني بي ارتباطي و گاهي تضاد بين موضوع هاي يك...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

زيرا سبب گرديده است يك شعر واحد، آيينه ي روحيات مختلف مردم ايران گردد و هركسي بتواند آرزوي خود را در يكي از ابيات آن بيابد و به شعر او روي آورد و با آن از سر صدق فالي بزند و فرياد رسي طلب كند.آري اين ويژگي سبب شده است شعر او به روزگاران، هواخواهان فراواني پيدا كند و اين خصوصيت يعني اقبال هرچه بيشتر مردم به غزل هاي او ، بي شك از نشانه هاي ارزش يك اثر هنري و ادبي است. چيزي كه كانت آن را كميت ناميده است، چه او مي گويد اثر هنري هرچه هوا خواه بيشتري داشته باشد، زيباتر است. با اين حال در اشعار وي غزل هاي منسجم و تك موضوعي هم بسيار است از اين جمله است غزل هايي كه با اين مطلع ها آغاز مي گردند: دامن كشان همي شد در شرب زر كشيده// اي همه شكل تو مطبوع و همه جاي تو خوش// يارب اين شمع دل افروز ز...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

1-مرثيه:
رثا در لغت به معني گريستن بر مرده و ذكر نيكويي هاي اوست و رثائيه قصيده يا چكامه و به طور كلي شعري است كه در سوگ مرده سروده مي شود، مرده اي كه ممكن است از بزرگان قوم و شهر و دياري باشد يا از عزيزان و كسان و خويشاوندان شاعر و يا از پيشوايان دين و ائمه ي اطهار(ع).... بنا براين رثاء را مي توان به 4 قسم تقسيم كرد:1-رثاي تشريفاتي و رسمي2- رثاي شخصي و خانوادگي: كه موثرترين و پر احساس ترين نوع مراثي به شمار مي آيد و بر اشعاري اطلاق مي شود كه شاعر در رثاي فرزند يا يكي از بستگان و دوستان خويش سروده باشد. اين شعر از صفا و اخلاص و سوخته دلي و اندوه سرشار است.3- رثاي شعرا درباره ي دوستان و شاعران ديگر4- رثاي مذهبي.(رستگار فسايي،1372: 216-201). مرثيه از نظر ماهيت جزو ادب غنايي است؛...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

حافظ در رثاي فرزند خويش كه جزو مراثي شخصي و خانوادگي به شمار مي آيد، اينگونه مي سرايد:
بلبلي خون دلي خورد و گلي حاصل كرد
باد غيرت به صدش خار پريشان دل كرد
طوطيي را به خيال شكري دل خوش بود
ناگهش سيـــــل فنا نقش امل باطل كرد
قره العيـــن من آن ميوه ي دل يادش باد
كه چــه آسان بشد و كار مرا مشكل كرد
ساروان بــــار مـــن افتاد خدا را مددي
كه اميد كرمــــم همــره اين محمل كرد
روي خاكــــيّ و نم چشم مرا خوار مدار
چــرخ فيروزه طربنامه از اين كهگل كرد
آه و فريـــاد كه از چشم حسود مه چرخ
در لحـــد ماه كمان ابروي من منزل كرد
نزدي...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

2- فخريه يا مفاخره:
رستگار فسايي فخريه را جزو انواع غنايي مطرح كرده است(انواع شعر فارسي:167) و بنا به عقيده ي شميسا:«مفاخره از فروع حماسه است، زيرا بناي آن بر اغراق در باب صفات نيكو و ذكر اعمال پهلواني است ومي توان گفت كه در مفاخره شاعر مي خواهد خود را انساني مافوق طبيعي قمداد كند. در حماسه معمولاً پهلوانان شروع به رجز خواني مي كنند كه آن هم در حقيقت مفاخره است. اما مفاخره به صورت مستقل هم وجود دارد، يعني شعري است كه شاعر در آن از آغاز تا پايان به وصف كمالات و فضايل خود بپردازد. نمونه مفاخرات عالي در ادبيات فارسي برخي از اشعار خاقاني و نظامي است. مفاخره در ادب فارسي يكي از فنون شعري بوده است وكمتر شاعري است كه به اين فن نپرداخته باشد.»(شميسا، 1381: 240-239). فرشيد ورد، در بحث از...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

غزل گفتي ودر سفتي بيا و خوش بخوان حافظ
كه بر نظم تـــو افشاند فلك عقد ثريا را
(همان: 98)
در آسمــــان نه عجب گر به گفته حافظ
سرود زهـــــره به رقص آورد مسيحا را
(همان: 99)
حافظ چه طرفه شاخ نباتي است كلك تو
كش ميوه دلپذير تر ز شهد و شكر است
(همان: 115)
عراق و فارس گرفتي به شعر خوش حافظ
بيا كه نوبت بغــداد و وقت تبريز است
(همان:116)
كس چو حافظ نگشاد از رخ انديشه نقاب
تا سر زلف سخـــن را به قلم شانه زدند

 

[Harry_QW]

3- وصف :
«وصف در شعر نقش عمده اي ايفا مي كند. توصيف نه فقط قصه را- از رزمي و بزمي- روح و حركت مي بخشد، بلكه شعر غنايي را هم خواه غزل باشد يا قصيده غني مي كند و پرمايه، در صورتي كه شاعر توصيف اغراق آميز را در وصف خويش يا قوم و تبار خويش به كار برد فخر به وجود مي آيد يا مفاخره كه اعراب همان را حماسه مي خوانده اند. همين توصيف اغراق آميز را وقتي شاعر در حق معشوق و احوال عشق و عاشقي استعمال كند، غزل است؛يعني نسيب ؛ و وقتي درباره ي عزيزي از دست رفته به كارش برد رثا نام مي گيرد يا مرثيه، همچنين وقتي آن را در توصيف كسي به كار دارند كه تمجيد و و تملق او مطلوب است، مدح خوانده مي شود يا نعت ومنقبت؛ و اگر درباره ي كسي استعمال كنند كه مقصود تحقير يا تهديد اوست هجو است يا هجا. بدينگونه تمام اغراض...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

وصف معشوق اينگونه مي سرايد:
اي همه شكل تو مطبوع و همه جاي تو خوش
دلم از عشوه ي شيرين شكر خاي تو خوش
همچو گلبــــرگ طري هست وجود تو لطيف
همچو سرو چمــن خلد سرا پاي تو خوش
شيوه و ناز تـــو شيرين خط و خال تو مليح
چشم و ابروي تو زيبا قد و بالاي تو خوش
هم گلستــــان خيـــالم ز تو پر نقش و نگار
هم مشام دلم از زلف سمن ساي تو خوش
در ره عشـــق كه از سيـل بلا نيست گـــذار
كرده ام خاطر خـود را به تمناي تو خوش
شكر چشم تـــــو چه گويم كه بدان بيماري
مي كند درد مــرا از رخ زيباي تو خوش
در بيـابــان طلب گرچه ز هر سو خطر است
مي رود حافـظ بي دل به تولاي تو خوش

 

[Harry_QW]

4- سست نهادي جهان و ناپايداري روزگار و دم غنيمت شمردن:
يكي ديگر ازموضوع هاي مكرر و هيجان انگيز در شعر حافظ، ناپايداري و بيوفايي جهان و فلك و دوران و دهر است؛ زيرا يكي از دغدغه هاي خاطر رند شيراز، گذر بي رحمانه ي عمر و تجسم چهره ي عبوس مرگ وسست عهدي روزگار است و اين امر يكي از پايه هاي جهان بيني شاعر است. بنابر اين يكي از عناصر مكتب رندي حافظ همان افكار مرگ انديشي و نگراني و دلهره از بيوفايي جهان و اهل آن است. حافظ غالباً از چنگ خونريز گرگ پير جهان به دامن ساقي و مي و معشوق مي گريزد. بيزاري از روزگار ناپايدار، بين جهان بيني قرآني و خيامي مشترك است

 

[Harry_QW]

حاصل كـــارگه كون و مكــان اين همه نيست
باده پيش آر كه اسباب جهـان اين همه نيست
از دل و جان شرف صحبت جانان غرض است
غرض اين است وگرنه دل و جان اين همه نيست
منّـــــت سدره و طـــــوبي ز پـــي سايه مكش
كه چوخوش بنگري اي سروروان اين همه نيست
پنــــج روزي كه در ايـــــن مرحله مهلت داري
خوش بيــــاساي زماني كه زمان اين همه نيست
بر لب بحـــــر فنـــــا منتظــــريم اي ساقــي
فرصتي دان كه ز لب تا به دهان اين همه نيست...
(ديوان،1374: 133)
بيـــــاكه قصر امــــــل سخت سست بنياد است
بيـــــار بــــاده كه بنيـــــاد عمر بر باد است
مجـــو درستــــي عهــــــد از جهان سست نهاد
كه...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.