متفرقه انواع ادب غِنايي درغزليات حافظ

[Harry_QW]

6- شكوه وشكايت:
در اشعار گويندگاني چون خيام و حافظ نيز نوعي بثّ الشكوي كه صبغه اي از اعتراض عليه جريان هاي فكري زمان و بدبيني نسبت به روزگار دارد، و يا مشتمل بر چون و چراهايي فلسفي درباره ي آفرينش و سرنوشت آدمي است، مشاهده مي شود.(رزمجو،1385: 129) درغزليات خواجه ي شيراز نوعي بثّ الشكوي از زمانه و تظاهر دين به دنيا فروشان رياكار، وگهگاه گلايه از كجروي دهر به چشم مي رسد.(همان: 130)مضموني كه به تأسي از حافظ و ديگر شعرا ، در لابه لاي اشعار سبك هندي نظير: صائب تبريزي ، كليم كاشاني، جوياي تبريزي و... مشاهده مي شود. حافظ گويد:

 

[Harry_QW]

فلك بــــه مــــردم نـــادان دهـد زمام مراد
تــو اهـــل دانش و فضلي همين گناهت بس
(ديوان،1374: 237)
دفتــــر دانش مــــا جمله بشوييـــد به مي
كـــه فلك ديــــدم در قصـــد دل دانا بود
(همان: 203)
معـــرفت نيست در ايــن قوم، خدايـا مددي
كه بــــرم گوهـــر خـود را به خريدار دگر
هـــر دم از درد بنالم كه فلك هــــر ساعت
كنـــــدم قصـــد دل ريش بـــه آزار دگر
(همان: 227)
ياري انـــدر كس نمـي بينيم يــاران را چه شد؟
دوستي كي آخـــر آمد دوستداران را چه شد؟
آب حيوان تيره گون شد خضر فرخ پي كجاست؟
خون چكيد از شاخ گل باد بهاران را چه شد؟
كس نمي گـــويد كه ياري داشت بهر دوستي
حق شناسان را چه حال...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

6- مدح:
«مدح از نخستين موضوعاتي است كه شاعران پارسي گو، طبع خود را بدان آزموده اند.بسياري از شاعران ايران از دوره صفاري به بعد مناسبت هايي خاص ، شعر را در خدمت ستايش اميران و پادشاهان قرارداده اند و در ادوار بعد نيز پادشاهان و امرا و ديگر بزرگان براي شاعران احترام و اهميت فراوان قائل بودند و با اعطاي صله هاي فراوان آنها را مجذوب و مفتون خويش مي ساختند.»(رستگار فسايي،1372: 180).« قالب اصلي شعر مدحيه قصيده است اما شاعران قالب هايي چون: غزل، تركيب بند ،ترجيع بند، مثنوي و حتي قطعه را براي بيان مدح مورد استفاده قرار داده اند.(همان: 185). سعدي بر خلاف شعراي مداح قبل از خود در بسياري از قصايد خود شيوه اي متفاوت در پيش گرفته است و با شهامت و دليري فراوان، به ممدوح درس آزادگي و اخلاق و فضيلت...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

ساقـــي به نور بـــاده بر افــــروز جام ما
مطرب بگــــو كه كار جهان شد به كام ما
ما در پيــــاله عكس رخ يـــار ديده ايـــم
اي بـــي خبــر ز لذت شرب مــدام ما...
دريــــاي اخضـــر فلك و كشتـــي هلال
هستنـــد غـــــرق نعمت حاجي قوام ما
(ديوان،1374: 102)
اي فروغ مــاه حسن از روي رخشان شما
آب روي خوبـي از چـــاه زنخدان شما...
گرچه دوريم از بساط قرب همت دورنيست
بنــــده ي شاه شماييم و ثنـا خوان شما
اي شهنشاه بلند اختـــــر خـــدا را همتي
تا ببــــوسم همچـو اختر خاك ايوان شما
(همان: 103-102)
یاد بـــاد آنکه سر کــــوی توام منزل بود...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

7- ستايش رند و رندي:
« با آن كه سنايي رند را نخستين بار به عنوان شخصيتي محبوب مطرح كرد و عطار ويژگي هاي اخلاقي او را برجسته تر نشان داد، ولي اين حافظ بود كه شخصيتي اسطوره اي از او ساخت و او را صاحب طريق و مكتب خاص معرفي نمود و خود را رند و شعر خود را رندانه خواند و رندي را هنر و مايه مباهات دانست. رند و رندي با جهان بيني حافظ ارتباط پيدا مي كند و ويژگيهاي اخلاقي و اعتقادي رند، مختصّ به مواردي نيست كه در آن كلمه ي«رند» آمده است؛ بلكه اشعار حافظ در كل رندانه، و بيانگر خصوصيات فردي و اجتماعي رند از ديدگاه خواجه حافظ است.»

 

[Harry_QW]

چه نسبت است به رنـدي صلاح و تقوا را
سماع وعـــــظ كجا نغمه ي رباب كجا؟
(ديوان،1374: 98)
فرصت شمار طريقه ي رندي كه اين نشان
چون گنج راه بر همه كس آشكاره نيست
(همان: 131)
زاهــــد غــرور داشت به سلامت نبرد راه
رنــــد از ره نيــــاز به دارالسلام رفـت
(همان: 138)
عشق و شباب و رندي مجموعه ي مراد است
چون جمـع شد معاني، گوي بيان توان زد
(همان: 178)
ابياتي از ديوان حافظ كه كلمه رند و رندي در آنها نيامده ولي شعر بيانگر انديشه هاي قلندرانه و رندانه ي و ملامتي بودن اوست اوست:
باده نـــوشي كه درو روي و ريــــايي نبود
بهتر از زهد فروشي كه درو روي و رياست
(همان: 106)
ســــرم به دنيــــي و...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.

 

[Harry_QW]

8- اشعار انتقادي و طنز آميز:
طنز از لحاظ محتوا-نه قالب- يكي از انواع ادبي است كه نويسنده يا سراينده، در آن، علل و مظاهر واپس ماندگي و معايب و مفاسد و ناروايي هاي دردناك جامعه را به قصد اصلاح، با چاشني خنده، به طور برجسته و اغراق آميز، گاهي توأم با اشاراتي به وضع مأمول زندگي بيان مي كند.(شوقي نوبر،1384: 285). كساني كه در شعر حافظ مورد طنز و انتقاد قرارگرفته اند ،عبارتند از: صوفي، محتسب، شيخ، زاهد، واعظ، شحنه، امام شهر، مفتي، فقيه. صفتي كه اين اشخاص در آن مشترك اند و به سبب داشتن آن صفت مورد طنز و تمسخر حافظ قرار گرفته اند، رياكاري است كه در عصر حافظ هرچه بيشتر،مثل يك بيماري مسري، شيوع داشته است

 

[Harry_QW]

واعظان كاين جلوه در محراب و منبر مي كنند
چون به خلوت مي روند آن كار ديگر مي كنند
مشكلـــي دارم ز دانشمنـد مجلس باز پرس
توبــه فرمايان چرا خود توبه كمتر مي كنند...
(ديوان،1374: 200)
دانـــي كه چنگ و عــود چه تقرير مي كنند
پنهــــان خوريد بــاده كه تعــزير مي كنند...
مي خور كه شيخ و حافظ و مفتي و محتسب
چـــون نيك بنگـــــري همه تزوير مي كنند

 

[Harry_QW]

«امیر مبارزالدین محمد مردی بسیار سائس، مدبّر،شجاع، متهور و پرجدّ و جهد و قوی اراده، خونریز و سفاک و بی رحم و حریص و جهانگیر بود و در امر دین اهل قشر و بسیار ظاهر پرست و ریاکار و متظاهر به دینداری بود، و زهد فروشی و ریا را که در آن عصر بسیار بازار داشت وسیله ای برای پیشرفت کار خود قرار داده بود. امیر مبارز الدین محمد در چهل سالگی از باده خواری و عیش و عشرت توبه کرده بود و راه افراط در طاعت و عبادت می پیمود،و با پای پیاده، برای نماز جمعه می رفت.»(شوقی نوبر،1384: 14).حافظ در غزل انتقادی خود با مطلع: هرکه شد محرم دل در حرم یار بماند(حافظ،1374: 190) به زهد و توبه افراطی امیر مبارزالدین محمد اشاره کرده، می گوید:
محتسب شیخ شد و فسق خود از یاد ببرد

 

[Harry_QW]

9- ساقي نامه و مغني نامه:
در لغت نامه ي دهخدا آمده است كه ساقي نامه« نوعي شعر مثنوي است در بحر متقارب كه شاعر در آن خطاب به ساقي كند و مضاميني در ياد مرگ و بيان بي ثباتي حيات دنيوي و پند و اندرز و حكمت و غيره آورد. با اين كه اين نوع شعر را به علت ذكر باده و جام با ساير اشعار خمريه مناسبتي است، اما دو شرط اين كه: مثنوي باشد و در بحر متقارب گفته آيد.(رستگار فسايي، 1372: 288). آقاي گلچين معاني، درباره ي مضمون ساقي نامه ها مي نويسند:« شاعر در اين قسم شعر با خواستن باده از ساقي، مكنونات خاطر خود را درباره ي دنياي فاني و بي اعتباري مقام و منصب ظاهري و كجروي چرخ و صفاي اهل دل و مذمت زاهدان ريايي و... ظاهر و آشكار مي سازد.»(همان: 288).رايج ترين قالب براي ساقي نامه مثنوي است كه در بحر متقارب...

لطفا برای مشاهده کامل مطالب در انجمن ثبت نام کنید.